Thính giả Nguyễn Anh Dũng hỏi:
“Thưa bác sĩ,
Con nay 17 tuổi, nam giới, khoảng hơn một năm nay trên mặt bị nhiều mụn trứng cá.
Con dùng nhiều loại thuốc bôi nhưng không thấy giảm. Có những mụn lớn quá, con lấy tay bóc ra, còn bị nhiễm trùng và giống như để lại sẹo.
Bác sĩ cho hỏi tại sao mới trước đó da mặt con sạch láng mà bây giờ lại bị nhiều mụn như vậy? Có thuốc hoặc cách nào chữa không, và có thể chữa khỏi hẳn không?
Xin cảm ơn Bác sĩ.”
Bác sĩ Hồ Văn Hiền trả lời:
Mụn trứng cá là những vết sần trên mặt. Những chân lông có nang lông (hair follicle) sản xuất ra sợi lông và các tuyến sản xuất ra chất nhờn (sebum). Nơi đây xảy ra những hiện tượng như sản xuất chất sừng quá nhiều (hyperkeratinization), viêm, gây ra những vết sần (papules), những mụn sưng gọi là comedo.
Comedo (số nhiều/plural: comedones) là những nang lông bị các tế bào chết và chất nhờn làm tắt nghẽn . Comedo trắng (white comedo, whitehead) lúc chưa tiếp xúc với phía ngoài, còn đóng lại. Lúc hở ra ngoài không khí, trở thành comedo đen (black comedo, blackhead) do melanin, không phải chất dơ bẩn. Nhiễm trùng với vi khuẩn Propionibacterium acnes gây ra những mụn mủ (pustules); mô liên kết phát triển quá mạnh gây ra những mụn phì đại (hypertrophic nodules).
Thường xảy ra ở người trẻ trong và sau thời kỳ dậy thì, cũng có ở người lớn. Bịnh dai dẳng và tái đi tái lại. Ở Mỹ, chừng 50 triệu người mắc bịnh mụn trứng các, đến 85% các teenager mắc bịnh và mỗi năm nền y tế chi phí hết 3 tỷ đô la cho bịnh này.
Mặc dù bịnh không gây hậu quả trầm trọng, vấn đề thẩm mỹ là chính, đôi khi có thể làm cho thanh thiếu niên trầm cảm, gây rối loạn về giao tiếp xã hội, ngoài ra có thể để lại thẹo lâu dài trên mặt. Trường hợp vị thính giả đặt câu hỏi, nặn mụn, rạch mụn không đúng cách, hay không cần thiết, có thể gây nhiễm trùng, có thể nguy hiểm đối với vùng quanh mũi, vì nhiễm trùng có thể lan vào các tĩnh mạch trong hộp sọ.
Mụn trứng cá xảy ra lúc dậy thì, bắt đầu tuổi thanh thiếu niên, có nhiều nguyên nhân gây ra: ở nam cũng như nữ, lúc này các hormon nam giới tăng lên nhiều. Trong cơ thể phụ nữ, có các "male hormones này ( vd. testosterone, androstenedione), do buồng trứng, tuyến thượng thận (adrenal glands) và các tế bào mỡ tiết ra, và cần thiết cho cơ năng hệ sinh dục, xương, gan, thận, các cơ bắp. Phần lớn hormon nam này sẽ được chuyển hoá thành hormon nữ (estrogen). Tuy nhiên nếu các hormon nam này được sản xuất nhiều quá, người con gái có thể bị mụn trứng cá nặng, mọc râu nhiều trên mép và dưới cằm (hirsutism), hói đầu theo dạng đàn ông (male balding pattern). Nặng hơn có thể tắt kinh, mập, tiểu đường , buồng trứng có nhiều nang, kèm theo quá nhiều lông và râu (polycystic ovary syndrome/ hay PCOS).
Ngoài ra, có mụn trứng cá hay không, nhiều hay ít còn tuỳ vào yếu tố di truyền, dinh dưỡng.
Có vẻ các thức ăn ngọt hay chứa chất đường hay tinh bột hấp thụ nhanh (có chỉ số đường máu cao, high glycemic index carbohydrates), cũng như sữa bò, nhất là sữa “skim milk” làm cho dễ bị mắc mụn trứng cá hơn. Nên rửa mặt sau khi ăn các món có dầu nhớt như pizza, đồ chiên xào. Nên gội đầu mỗi ngày vì chất nhờn từ da đầu xuống mặt làm nghẽn các nang lông, râu.
Bác sĩ có thể lấy các comedo bằng cách dùng “round loop extractor”, chemodermabraison bằng hoá chất, dùng laser làm giảm sản xuất các chất nhờn và giết vi khuẩn dưới da mà không huỷ hoại phần trên.
Tuy nhiên, phần chính và hiệu nghiệm hơn cả là chữa bằng thuốc men. Chữa trị mụn trứng cá tuỳ theo mức độ bịnh nặng nhẹ. Xếp loại bịnh chưa thống nhất, tuy nhiên chúng ta có thể tóm tắt như sau:
1) Mụn trứng cá nhẹ: chiếm 1/4 mặt, có ít nhiều nốt sần (papules), vài mụn mủ (pustules), nhưng không mụn phì đại (nodules), không có thẹo.
Những chất gọi là acid của vitamin A dùng khu trú (vitamin A acids, topical retinoids, ví dụ tretinoin (Retin-A, Avita, Renova), adapalene (Differen, OTC), tazarotene, isotretinoin (không dùng ở Mỹ) . (FDA chấp thuận cho bịnh nhân trên hoặc 12 tuổi).
Azelaic acid 20% có tác dụng chống vi khuẩn, giảm các comedone đầu đen, giảm viêm, dùng cho các da nhạy cảm và làm tẩy các vết nám sau khi bị mụn (do tác dụng trên tế bào sản xuất sắc tố melanin; azaleic acid, trích từ các mễ cốc (grain) và men (yeast) cũng được dùng trong các mỹ phẩm làm cho da trắng hơn).
Benzoyl peroxide là một thuốc dùng để rửa mặt bị mụn trứng cá, làm da khô và lột da (peeling) có tác dụng sát trùng mà vi khuẩn không lờn thuốc như trường hợp kháng sinh. ( Benzoyl peroxide còn được dùng để tẩy màu tóc, răng). Các dạng gel, cream (thoa), liquid (nước rửa), nồng độ từ 2,5%. 5%, 10%. Các nồng độ cao có thể cần toa bác sĩ ở Mỹ.
Các kháng sinh thoa da (topical antibiotics) như Eythromycine 2%, Clindamycin 1% cũng được dùng, với tác dụng diệt vi khuẩn và giảm viêm, tuy nhiên cần kết hợp với 2 thứ thuốc trên; nếu dùng một mình dễ làm vi khuẩn lờn thuốc. Nếu cần có thể kết hợp cả 3 thuốc trên.
Một số thuốc như Benzamycin topical (gel, 5% benzoyl peroxide + 3% erythromycin), Duac ( Benzoyl Peroxide-Clindamycin Topical) kết hợp benzoyl peroxide với một kháng sinh.
2) Mụn trứng cá trung bình: hết nửa mặt, có nhiều nốt sần, nốt mụn mủ, vài nốt mụn phì đại, vài vết thẹo.
Chữa trị bằng cách kết hợp 2-3 thuốc thoa/rửa nói trên, cọng với kháng sinh uống như Tetracycline, Minocycline, Doxycycline (thường dùng lâu nhiều tháng).
Nếu cần, riêng cho phụ nữ, dùng thêm thuốc ngừa thai kết hợp (Combined Oral Contraceptive FDA chấp thuận norgestimate hay norethindrone acetate + ethinyl estradiol) để giảm tác dụng của androgen/hormon nam hiện diện trong cơ thể phụ nữ gây ra những dấu hiệu nam hoá khác như nhiều lông, râu), spironolactone, là một chất lợi tiểu tác dụng giảm ảnh hưởng của các chất androgen, với cơ nguy nhỏ làm mức kali (potassium) trong máu tăng cao).
Trường hợp không khỏi, có thể nghĩ đến loại isotretinoin uống (Accutane, Soft gelatin capsules) Thuốc này có khả năng gây quái thai nếu người phụ nữ uống trước khi có thai hay trong lúc có thai. Bịnh nhân cần được bs chuyên khoa da giải thích rỏ ràng về phản ứng phụ này, bs phải bảo đảm bịnh nhân không có bầu lúc dùng thuốc và bịnh nhân được ngừa thai với hai phương pháp khác nhau, cùng một lúc.
Bịnh nhân phải ký giấy xác nhận mình hiểu tin tức về thuốc và đồng ý (Patient Information/Informed Consent, iPLEDGE on line). Người phụ nữ có bầu cũng không nên tiếp xúc với viên thuốc vì bột thuốc có thể hấp thụ qua da.
Không được hiến máu một tháng sau khi ngưng thuốc. Trong 6 tháng không được lột da mặt, dùng laser lột da mặt vì có thể gây ra thẹo.
3) Mụn trứng cá nặng: chiếm 3/4 mặt, có nhiều nốt sần, mụn mủ, nốt phì đại nodules, thẹo.
Bắt đầu ngay bằng kháng sinh uống . Có thể kết hợp hết các thuốc thoa kể trên. Thay đổi kháng sinh uống nếu cần. Lựa chọn cuối cùng là dùng thêm isotretinoin uống, theo hướng dẫn sát sao của bác sĩ chuyên môn. Nên nhớ ngoài khả năng gây quái thai, isotretinoin có rất nhiều phản ứng phụ: da khô, niêm mạc khô, chảy máu mũi, viêm kết mạc loại khô mắt, đục giác mô, sưng đáy mắt (papilledema) cơ bắp (đau bắp thịt), xương, phát triển xương không bình thường, gan, tuỳ tạng, tâm lý (trầm cảm), tính dục : giảm libido, bất lực (Erectile Dysfunction).
Chúc bịnh nhân may mắn.
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
Ngày 5 tháng 3 năm 2018
Reference:
American Academy of Dermatology.
Guidelines of care for the management of acne vulgaris
file:///home/chronos/u-35d5b320e24380fac5b6c2e71781bb3b239ccc53/Downloads/Acne-guideline.pdf
Quý vị có thể xem và nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Quý vị muốn được giải đáp các thắc mắc về những vấn đề y học thường thức, xin gọi đến số (202) 205-7890, hoặc E-mail đến địa chỉ <vietnamese@voanews.com>.
