Map of the Invisible World (Tấm Bản Đồ của Thế Giới Vô Hình) - Tash Aw

Sự thành công của nhà văn trẻ gốc Malaysia Tash Aw ở cả các nước Âu-Mỹ lẫn các nước Đông Nam Á là một sự kiện đáng khích lệ cho những nhà văn trẻ gốc Á Châu. Ngay từ quyển tiểu thuyết đầu tay The Harmony Silk Factory/Xưởng Dệt Lụa Hòa Âm xuất bản năm 2005 và được hâm mộ nồng nhiệt, ngày nay Tash Aw là nhà văn sáng giá, được độc giả chờ đợi đọc tác phẩm kế tiếp của anh. Và Tash Aw đã không làm mọi người thất vọng vì đầu năm nay 2010 anh đã cho ra mắt quyển tiểu thuyết thứ nhì Map of the Invisible World/ Tấm Bản Đồ của Thế Giới Vô Hình chúng tôi xin giới thiệu trong chương trình Điểm Sách tối nay.

Tash Aw tên đầy đủ là Aw Ta-Shi (歐大旭), sinh năm 1971 ở Đài Loan, cha mẹ anh là người Malaysia. Thưở nhỏ Tash Aw sống ở Kuala Lumpur, di dân sang Anh khi còn học cấp trung học. Sau khi tốt nghiệp ngành Luật ở đại học Cambridge và đại học Warwick, Tash Aw làm nhiều công việc kể cả 4 năm làm luật sư. Ghi danh theo học lớp sáng tác ở đại học East Anglia, và chính trong thời gian này anh hoàn thành tác phẩm đầu tay The Harmony Silk Factory, quyển này gây chú ý khi được vào vòng chung kết giải Man Booker Prize năm 2005, được trao giải Whitbread dành cho các tác phẩm đầu tay và giải Nhà Văn Thị Trường chung cùng năm đó.

Con đường đi vào nghề văn của nhà văn gốc Việt Lê Nam, tác giả quyển The Boat/Con Thuyền hiện đang được thế giới ca ngợi cũng rất giống trường hợp Tash Aw. Quyển The Harmony Silk Factory đã được dịch ra trên 20 ngôn ngữ khác nhau. Vào năm 2005, sau khi có lời đồn thổi của vài ký giả Malaysia rằng Tash Aw đã nhận được nửa triệu bảng Anh đặt cọc cho quyển tiểu thuyết đầu tay (tương tự như trường hợp nhà văn nữ Zadie Smith với quyển White Teeth) lập tức Tash Aw được coi như một nhà văn đắt giá.

Chuyện thực hư khó biết, nhưng nếu bỏ sang một bên hiện tượng đồn thổi những ngôi sao nhà văn trẻ mới xuất hiện ở Anh và chỉ căn cứ vào giá trị văn chương ta có thể nói cả Zadie Smith lẫn Tash Aw đều là những người viết tiểu thuyết thực sự có tài. Khi được hỏi về dư luận đồn thổi nêu trên Tash Aw tránh trả lời, lái sang nói chuyện về những kinh nghiệm và cảm xúc mỗi khi viết một quyển tiểu thuyết.

Về văn chương Tash Aw chịu ảnh hưởng của các nhà văn Gustave Flaubert, Joseph Conrad, Vladimir Nabokov, Anthony Burgess, và William Faulkner. Hiên nay anh sống và viết ở London.

Tiểu thuyết Map of the Invisible World lấy thời điểm ở những năm 60s và không gian cảnh thổ là nước Indonesia. Như chúng ta đã biết nước Indonesia thời đó đặt dưới sự cai trị của tổng thống Sukarno, tình hình chính trị rất hỗn loạn, nền “dân chủ được dẫn dắt” – từ ngữ của chính Sokarno đưa ra - đang lung lay rệu rã sau khi đế quốc Hòa Lan rút đi, đất nước mấp mé bên bờ nội chiến, trong khi Mỹ, Nga và Trung Quốc đều nhảy vào tranh giảnh ảnh hưởng, cán bộ cộng sản thâm nhập khắp nơi.

Truyện xoay quanh 5 nhân vật: Karl de Willigen, họa sĩ gốc Hòa Lan nhưng lại lấy quốc tịch Indonesia vì yêu mến văn hóa và ngôn ngữ xứ này, quyết sống ở Indonesia sau khi nước này dành được độc lập, không chịu trở về bản xứ, nuôi hy vọng có thể phần nào đóng góp vào việc xây dựng Indonesia; Adam 16 tuổi gốc Sumatra được Karl nhận làm con nuôi, còn anh của Adam là Johan được một gia đình giàu có theo Hồi giáo ở Malaysia nhận làm con nuôi sau khi người mẹ của Adam và Johan bỏ hai anh em vào một trại mồ côi; Margaret Bates, nữ giáo sư Mỹ dạy học ở Jakarta, và Din người Indonesia làm phụ giáo cho Margaret.

Truyện mở ra với cảnh Adam 16 tuổi, từ một nơi ẩn nấp trong bụi rậm mục kích cảnh cha nuôi Karl bị lính của tổng thống Sukarno bắt giữ. Khi đó hai cha con đang cư trú trên một đảo nhỏ tên là Nusa Perdo. Sở dĩ Karl bị chính quyền bắt giữ trước hết vì ông được coi là tàn dư của đế quốc Hòa Lan cần phải tống xuất về bản xứ, sau nữa ông lại là người có đầu óc tự do, phủ nhận gốc tích Hòa Lan của mình.

Sau khi cha nuôi bị bắt đi, cậu bé Adam lục lọi giấy tờ sách vở của Karl để tìm thông tin về những người bạn thân của ông với hy vọng họ có thể giúp cậu bé đi tìm cha. Adam chú ý ngay đến tên Margaret Bates, người tình cũ của cha nuôi và lặn lội về Jakarta tìm gặp Margaret.

Margaret là một tính cách khá độc đáo, cũng giống như Karl muốn phủ nhận gốc gác của mình khi một người bạn khuyên bà nên lên máy bay về Mỹ vì tình hình ở Jakarta hiện nay nguy hiểm đối với một phụ nữ da trắng: “Tôi được thụ thai ở một lục địa này, rồi được sinh ra ở một lục địa khác, được nuôi dưỡng ở bốn năm lục địa kể cả ở Úc. Tôi sống ở Mỹ không đến 10 năm, không tới 25% đời tôi. Thế thì bạn có thể nói Mỹ là quê nhà được không?” Tuy cả Adam lẫn Margaret không mấy hy vọng sẽ tìm được Karl nhưng Margaret vẫn hết lòng và quyết tâm. Nhất là bà có nhiều liên hệ quen biết có khả năng giúp đỡ như một ký giả người Úc hay Bill Schneider nhân viên Tòa Đại Sứ Mỹ, và Din, giáo sư phụ giảng của bà.

Tựa sách Map of the Invisible World lấy từ tên một công trình nghiên cứu nguồn gốc cổ xưa của xứ Indonesia Din đang theo đuổi. Anh không tin thứ lịch sử do người Tây Phương viết về đất nước anh. Din lý luận như sau: “Người Tây Phương cho rằng lịch sử của Đông Nam Á bắt đầu với sự khám phá ra những đường hàng hải đi từ Âu châu sang Á châu. Để phá bỏ sự hiểu lầm này là phải kể lại lịch sử bằng một giọng không phải là giọng người Âu.” Tham vọng của Din là viết một cuốn sử bí ẩn về những quần đảo của Indonesia, lấy đảo Bali làm khởi điểm chạy suốt các đảo khác theo hướng Đông. Din giải thích với Margaret: “Đối với tôi, những quần đảo này giống như một thế giới đã mất đi, trong thế giới đó mọi thứ còn thực sự đúng thực và nguyên bản, lánh xa cái nhìn dòm ngó của người ngoại quốc – gần như là một thứ thế giới không vô hình.”

Rõ ràng Din là một trí thức thiên tả hoang tưởng có đầu óc chống Âu-Mỹ, thân cộng. Khi chung sống với Margaret, Adam bị Din thuyết giảng nhồi nhét tư tưởng cách mạng, chút nữa bị biến thành đồng lõa trong một kế hoạch đánh bom buổi tiếp tân để ám sát tổng thống Sukarno.

Tuy tựa quyển truyện lấy tên công trình viết sử của nhân vật Din nhưng xem ra Tash Aw có ý định dùng hình ảnh một thế giới vô hình để ám chỉ cái thế giới của ký ức trong đó những mất mát ghi dấu ấn sâu đậm trên tâm linh con người qua câu trích dẫn trong truyện nhu sau: “Có một vài thứ gây ra sự đau đớn nơi bạn, chúng ẩn mình trong ý thức bạn theo cách một mảnh thủy tinh hay một mảnh bom đạn có thể đã chui vào thịt bạn; nhưng cơ thể con người có cách đối phó với việc đó khiến sự đau đớn bớt đi khiến bạn đôi lúc không còn cảm thấy nữa.”

Ngay như tác giả khi nhắc lại lời Din thúc dục Adam phải can đảm khi nói: “Nhớ lại quá khứ là cách duy nhất để đòi lại bản ngã, và thật vậy, nước Indonesia cả thảy đều khổ đau vì một thứ chứng bệnh tự ý mất trí nhớ. Mọi người choáng choàng bước đi, như thể họ đang nằm mơ giữa ban ngày. Đúng như thể toàn thể con người họ được hy sinh cho việc đè nén ký ức của họ… Người Á châu chúng ta thật giỏi làm việc này. Nếu như có một vụ hạn hán xảy ra giết chết hàng trăn ngàn người, hay một vụ động đất, hay vụ lực lượng chính quyền xả súng vào đám biểu tình – thế mà chúng ta rồi cũng quên đi và tiếp tục sống.”

Tính chất vô hình hay sự biến mất của cảnh vật cũng được tác giả nói tới trong quyển truyện. Chẳng hạn khi tả vùng biển kế bên viện mồ côi nơi Johan và Adam đã ở trước đây Tash Aw viết: “dù đôi khi bạn có thể nghe thấy tiếng sóng và ngửi thấy khí trời khô mặn, nhưng bạn chẳng bao giờ có thể nhìn thấy nước… Đại dương nằm ngoài tầm mắt.”

Nhìn chung quyển Map of the Invisible World có nhiều đặc điểm nhưng cũng không ít các khuyết điểm. Đặc điểm như những đoạn tả cảnh bạo động hỗn mang ở nước Indonesia trong những năm cuối thời Sukarno đang chuyển sang cuộc đảo chính của Suharto hay những đoạn tả tính cách các nhân vật, nổi nhất là tính cách của Margaret, Karl, và Din. Khuyết điểm của quyển sách ở chỗ tham lam về ý tưởng và bố cục không chặt chẽ, cốt truyện bị bỏ lửng.