Facebook bị truy vấn ở Washington và Tổng thống Donald Trump bực tức với những người mà ông xem là kẻ thù chính trị là hai sự kiện chiếm lĩnh một tuần đầy những hàng tít báo đến từ hai thế lực hiện diện khắp đời sống ở Mỹ — nền tảng mạng xã hội khổng lồ và tài khoản Twitter của ông Trump.
Xem lại tính xác thực của một số phát biểu trong tuần qua từ ông Trump trong những dòng tweet và trong Nhà Trắng, từ Giám đốc Điều hành Facebook Mark Zuckerberg trong hai ngày điều trần trước Quốc hội và từ ông Mike Pompeo trong phiên điều trần chuẩn thuận ông vào vị trí bộ trưởng ngoại giao:
ÔNG TRUMP: "Tôi đã nhất trí với phương sách mang tính hợp tác và có kỷ luật cao trong lịch sử là chúng tôi đã giao tiếp với Robert Mueller (Không như gia đình Clinton!). Tôi hoàn toàn tin tưởng Ty Cobb, Luật sư Đặc biệt của tôi, và đã được cố vấn đầy đủ suốt mỗi giai đoạn của quá trình này." — tweet ngày thứ Năm.
SỰ THẬT: Tuyên bố của ông Trump nói ông ứng phó điềm tĩnh với cuộc điều tra của Công tố viên Đặc biệt Robert Mueller về những liên hệ giữa Nga với ban vận động tranh cử Trump năm 2016 trái ngược với những giãi bày tâm tư công khai của ông về việc sa thải ông Mueller, và việc ông mô tả cuộc điều tra là một "cuộc tấn công nhắm vào đất nước chúng ta," "giả trá" và một "CUỘC SĂN PHÙ THỦY!" (hàm ý ông bị bức hại chính trị)
Dù ông có những lời lẽ đả kích và tỏ ra tức giận về quá trình này, song ông Trump đúng là đã nới rộng mức độ hợp tác. Hơn 20 nhân viên Nhà Trắng đã được tạo điều kiện để trả lời phỏng vấn với đội ngũ của ông Mueller. Nhà Trắng đã bàn giao hơn 20.000 trang tài liệu trong khi ban vận động tranh cử Trump đã đưa cho ông Mueller hơn 1,4 triệu trang.
Dù vậy, ông Trump đã có bước đi khác thường vào tháng Hai là cho phép công bố một bản ghi chú mật mà ông nói minh oan cho ông. Bản ghi chú được biên soạn bởi phe Cộng hòa trong Ủy ban Tình báo Hạ viện và liên quan đến thẩm quyền do thám của FBI. Bằng việc công bố bản ghi chú đó, ông Trump đã bác bỏ thỉnh cầu mạnh mẽ từ giám đốc FBI và quan chức cao cấp thứ hai của Bộ Tư pháp, Rod Rosenstein, người được ông bổ nhiệm. Họ xin ông giữ kín bản ghi chú này bởi vì nó không chính xác và thiếu mất bối cảnh trọng yếu.
___
ÔNG TRUMP: "Phần lớn hục hặc với Nga là tại vì cuộc Điều tra Nga Giả tạo & Tha hóa, cầm đầu bởi tất cả những người trung thành với Đảng Dân chủ, hoặc những người làm việc cho Obama. Mueller bị mâu thuẫn lợi ích nặng nhất trong tất cả (ngoại trừ Rosenstein người đã ký FISA & bức thư Comey). Không có Thông đồng, vì thế họ phát điên!" — tweet ngày thứ Tư.
SỰ THẬT: Nói cuộc điều tra đang được thực hiện bởi "tất cả những người trung thành với Đảng Dân chủ" là không đúng.
Ông Mueller theo Đảng Cộng hòa và một số người khác trong đội ngũ của ông trước đây được các tổng thống Cộng hòa bổ nhiệm. Một số người có quyên góp tiền cho các ứng cử viên Đảng Dân chủ trong những năm qua. Ông Mueller không thể cấm họ phục vụ dựa trên cơ sở đó vì quy định nghiêm cấm cứu xét mối liên hệ chính trị trong các hành động về nhân sự đối với các luật sư chuyên nghiệp. Ông Mueller báo cáo với cấp trên là ông Rosenstein.
Về chuyện "hục hặc" giữa Mỹ và Nga, quan hệ giữa hai nước đã xấu đi vì rất nhiều lý do bao gồm sự can thiệp của Moscow vào Ukraine và sự ủng hộ của họ đối với Tổng thống Syria Bashar Assad — không phải chỉ do cuộc điều tra của ông Mueller. Hôm thứ Năm, ông Pompeo nói với các thượng nghị sĩ rằng "xung đột lịch sử" giữa hai nước "là do hành vi xấu của Nga gây ra."
___
ÔNG POMPEO, tại phiên điều trần ở Thượng viện: "Tôi chưa bao giờ ủng hộ thay đổi chế độ" — phát biểu hôm thứ Năm về Triều Tiên.
SỰ THẬT: Không hẳn. Mặc dù ông tránh nói trắng ra rằng ông ủng hộ thay đổi chế độ từ nhà độc tài Triều Tiên Kim Jong Un, song ông Pompeo đã từng nói rằng một sự thay đổi cấp lãnh đạo nằm trong lợi ích an ninh của Mỹ. Tại Diễn đàn An ninh Aspen vào tháng 7, ông Pompeo nói rằng ông "hy vọng chúng ta sẽ tìm ra cách để tách chế độ đó" khỏi năng lực hạt nhân của họ, trong bối cảnh kho vũ khí của họ đang lớn dần.
"Tôi tin chắc người dân Triều Tiên là những người đáng mến - và họ cũng rất muốn thấy ông ta ra đi," ông nói.
Theo báo Financial Times, ông Pompeo đã nói vui tại sự kiện này rằng nếu như ông Kim "có biến mất, bạn biết lịch sử của CIA thế nào rồi đấy, thì tôi sẽ không nói về chuyện đó. Ai đó có thể nghĩ rằng có sự trùng hợp ngẫu nhiên."
___
ZUCKERBERG: "Mọi người có khả năng nhìn thấy mọi thứ họ có trong Facebook, lấy nó ra, xóa tài khoản đó và chuyển dữ liệu của họ tới bất cứ nơi nào họ muốn." — điều trần tại Hạ viện ngày thứ Tư.
SỰ THẬT: Nói như vậy là không sát thực.
Người dùng có thể tải xuống một tập hợp nhỏ thông tin được thu thập về họ, nhưng không phải "mọi thứ." Và file tải xuống chủ yếu là một mớ hỗn độn những mối liên lạc, tin nhắn và những nhà quảng cáo được cho phép nhắm vào họ để quảng cáo thông qua Facebook. Vì thế thông tin này hầu như vô ích cho những người muốn gia nhập một mạng xã hội khác vì nó không đầy đủ và không được sắp xếp gọn ghẽ để một dịch vụ khác có thể dễ dàng nhập dữ liệu.
Các chuyên gia nói Facebook đã khiến người dùng không thể, về mặt kỹ thuật, đem dữ liệu của mình đi nơi khác. Các nhà nghiên cứu đã không thể làm cho dữ liệu được mang đi dễ dàng bởi vì Facebook cứ thay đổi phần mền miễn phí cho công chúng sử dụng.
___
ZUCKERBERG: "Có một chức năng điều chỉnh nên nếu bạn không muốn bất cứ dữ liệu nào được thu thập để dùng cho quảng cáo, bạn có thể tắt nó đi và chúng tôi sẽ không làm điều đó." — điều trần tại Hạ viện.
SỰ THẬT: Không đơn giản như vậy. Người dùng có thể hạn chế việc nhắm mục tiêu quảng cáo, nhưng nó đòi hỏi nhiều bước mà có thể phải lặp lại định kỳ. Theo mặc định, Facebook cho người dùng xem quảng cáo dựa trên những ý thích mà họ đã thể hiện qua nhiều năm, những website mà họ đã truy cập và các công ty mà họ đã liên lạc.
Bạn có thể tắt những quảng cáo nhắm mục tiêu như vậy với một lựa chọn duy nhất trong Facebook. Lấy thí dụ, nếu bạn làm như vậy bạn sẽ không nhận được quảng cáo trên Facebook cho một đôi giày bạn vừa xem qua trên một website mua sắm dù bạn vẫn sẽ nhận những quảng cáo chung chung.
Nhưng việc đó không chấm dứt việc thu thập dữ liệu. Facebook cũng nhắm quảng cáo dựa trên thông tin về cá nhân bạn, chẳng hạn như độ tuổi của bạn và bạn có con hay không, cũng như bạn sử dụng trên thiết bị di động nào và thậm chí khuynh hướng chính trị của bạn — ngay cả khi bạn không chia sẻ rõ ràng bất cứ điều gì như vậy trên Facebook.
Để tắt tất cả các mục đó thì bạn phải làm từng cái một. Và nếu bạn thích một trang mới, bấm vào một quảng cáo mới hoặc thêm địa chỉ email của bạn vào một danh sách liên lạc của một doanh nghiệp mới, tất cả bắt đầu lại từ đầu.
ZUCKERBERG: "Có thể có những thứ cụ thể về việc bạn sử dụng Facebook như thế nào, ngay cả khi bạn không đăng nhập, mà chúng tôi theo dõi, để đảm bảo mọi người không lạm dụng các hệ thống." Và: "Nói chung, chúng tôi thu thập dữ liệu của những người chưa đăng ký gia nhập Facebook vì mục đích an ninh." — điều trần tại Hạ viện.
SỰ THẬT: Facebook thu thập dữ liệu về thói quen trên mạng của bạn ở bất cứ nơi nào họ có thể tìm thấy bạn, và rất ít dữ liệu này dường như phục vụ mục đích an ninh.
Facebook trả tiền cho các website bên thứ ba và các ứng dụng để họ chèn các mã theo dõi khắp internet và các thiết bị di động. Rồi mã đó báo cáo lại với Facebook về thói quen lướt web của bạn để giúp các quảng cáo nhắm mục tiêu chuẩn xác hơn. Cùng với Google, Facebook là một trong ba công ty thu thập dữ liệu hàng đầu trong lĩnh vực này, theo Reuben Binns, một nhà khoa học máy tính của Đại học Oxford chuyên nghiên cứu các công ty này.
Vào tháng 2, một tòa án ở Bỉ phán quyết Facebook đã vi phạm luật quyền riêng tư của Châu Âu với việc theo dõi như vậy bởi vì họ đã không có được sự chấp thuận cho cả việc thu thập lẫn lưu trữ dữ liệu.
___
ZUCKERBERG: "Chúng tôi không bán dữ liệu cho các nhà quảng cáo. ... Chúng tôi cho phép các nhà quảng cáo báo cho chúng tôi biết họ muốn tiếp cận ai. Và sau đó chúng tôi cho đăng quảng cáo." — điều trần ở Thượng viện ngày thứ Ba.
SỰ THẬT: Đúng là Facebook không bán dữ liệu người dùng trực tiếp cho các bên thứ ba, nhưng họ thu lợi từ thông tin này. Các nhà quảng cáo chọn những đối tượng người dùng mà họ muốn tiếp cận và Facebook sẽ điều chỉnh quảng cáo cho phù hợp với những người dùng đó, dựa trên lượng thông tin rộng lớn mà Facebook có về nơi mọi người sinh sống, họ bao nhiêu tuổi và họ có những sở thích gì. Đối tượng càng cụ thể, Facebook tính phí quảng cáo càng nhiều.
Kiểu kinh doanh này không có nghĩa là dữ liệu người dùng vẫn nằm trong Facebook. Vụ bê bối về quyền riêng tư mới đây phát sinh từ một tiết lộ rằng công ty tư vấn chính trị có liên hệ tới ông Trump, Cambridge Analytica, đã tìm cách thu thập dữ liệu về hàng chục triệu người dùng Facebook thông qua một ứng dụng được cho là một công cụ nghiên cứu. Với các ứng dụng, Facebook không bán dữ liệu — họ cung cấp dữ liệu miễn phí cho các ứng dụng.
___
ÔNG TRUMP: "Tôi mới nghe nói họ đột nhập văn phòng của một trong những luật sư riêng của tôi, một người tốt, và đó là một tình huống đáng hổ thẹn." — phát biểu tại một cuộc họp với các cố vấn quân sự ngày thứ Hai.
SỰ THẬT: Đó không phải là một vụ đột nhập. FBI đã thi hành một lệnh khám xét mà họ có được từ một thẩm phán để đột kích và thu giữ tài liệu về nhiều vấn đề khác nhau, trong số đó có một khoản tiền 130.000 đôla được luật sư của ông Trump, Michael Cohen, trả cho nữ diễn viên khiêu dâm Stormy Daniels. Đơn xin lệnh khám xét đã được Bộ Tư pháp chấp thuận.
ÔNG TRUMP: "Họ không tìm thấy bất cứ sự thông đồng nào với Nga" — nhắc đến cuộc điều tra của ông Mueller.
SỰ THẬT: Chưa có kết luận nào như vậy cả. Đúng là bằng chứng về sự thông đồng tới nay chưa xuất hiện trong cuộc điều tra của Công tố viên Đặc biệt Robert Mueller về sự can thiệp của Nga vào cuộc bầu cử năm 2016 và về mối quan hệ của ban vận động tranh cử của ông Trump với các nhân vật người Nga. Nhưng cuộc điều tra đang tiếp diễn và ông Mueller không tiết lộ cuộc điều tra của ông đã khám phá được gì ngoại trừ khi ông đệ trình cáo trạng. Mặc dù ông Trump tập trung sự tức giận của mình vào cuộc điều tra của ông Mueller, cuộc đột kích hôm thứ Hai được giám sát bởi Văn phòng Công tố viên Hoa Kỳ khu vực Manhattan (thành phố New York) chứ không phải bởi ông Mueller. Nhưng luật sư của ông Cohen, Stephen Ryan, cho biết cuộc đột kích này một phần dựa trên quyết định của ông Mueller chuyển hồ sơ cho nhà chức trách có thẩm quyền.
___
ÔNG TRUMP: "Một lần nữa, họ không tìm thấy gì cả. Và việc không tìm thấy gì nói lên nhiều điều." — nhắc đến cuộc điều tra của ông Mueller.
SỰ THẬT: Họ đã tìm thấy điều gì đó.
Cho tới nay, bốn cộng sự của ông Trump đã bị buộc tội trong cuộc điều tra của ông Mueller, và ba người trong số này đã nhận tội khai man với nhà chức trách. Những người này bao gồm Michael Flynn, cựu cố vấn an ninh quốc gia Nhà Trắng, và Rick Gates, cựu phụ tá tranh cử của ông Trump. Nhìn chung, 19 người, gồm 13 người Nga, đã bị buộc tội.
Được biết ông Mueller xem ông Trump là một đối tượng của cuộc điều tra hình sự của ông tính tới thời điểm này. Là đối tượng của cuộc điều tra - thay vì là mục tiêu - cho thấy ông Mueller có thể hiện không đang chuẩn bị truy tố hình sự tổng thống nhưng xem ông hệ trọng hơn một nhân chứng đơn thuần.
Để có được lệnh khám xét, các đặc vụ và công tố viên phải cho thẩm phán thấy rằng có lí do khả tín của hoạt động phạm tội và việc khám xét một khu nhà có thể sẽ tìm thấy bằng chứng của hoạt động đó.
