Một phiên tòa khai diễn trong tuần này tại Oakland, California, để quyết định quyền sở hữu các cuốn nhật ký của tác giả Lý Thuỵ, cựu thư ký của người sáng lập cộng sản Trung Quốc Mao Trạch Đông sau này trở thành một nhà phê bình thẳng thắn chống Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Phiên tòa sẽ quyết định liệu Đại học Stanford có được giữ các cuốn nhật ký do con gái của ông Lý trao tặng hay không, hay chúng nên được chuyển giao cho góa phụ của ông Lý, Trương Ngọc Trân, người vợ thứ hai của ông, người đang kiện để đòi lại các tài liệu này.
Đội ngũ pháp lý của trường đại học và các học giả về Trung Quốc tại Hoa Kỳ nghi ngờ vụ kiện của bà Trương được chính quyền Trung Quốc tài trợ nhằm kiểm soát câu chuyện lịch sử nhạy cảm về ông Mao và Đảng Cộng sản.
“Ông Lý Thuỵ là một cuốn bách khoa toàn thư sống về lịch sử 80 năm của Đảng Cộng sản Trung Quốc”, bà Cái Hạ, cựu giáo sư tại Trường Đảng Trung ương Bắc Kinh hiện đang sống tại Hoa Kỳ, cho VOA biết. “Đảng Cộng sản Trung Quốc biết rằng những cuốn nhật ký chứa đựng lịch sử không thể phơi bày ra ánh sáng mặt trời. Bắc Kinh sẽ chiến đấu [để lấy lại] những cuốn nhật ký bằng mọi giá.”
10 triệu từ
Ông Lý đã viết khoảng 10 triệu từ trong hàng chục cuốn nhật ký, thư từ và ghi chú trong suốt cuộc đời mình, bao gồm cả những lời chỉ trích Mao, chỉ trích Đảng và chỉ trích vụ thảm sát Thiên An Môn năm 1989.
Vào ngày 4 tháng 6 năm 1989, khi nhà lãnh đạo Trung Quốc Đặng Tiểu Bình ra lệnh cho quân đội giải tán những người biểu tình đòi dân chủ ra khỏi Quảng trường Thiên An Môn, giết chết hàng trăm nếu không muốn nói là hàng nghìn người, ông Lý đã viết: “Tôi bồn chồn suốt ngày và nước mắt cứ lưng tròng.”
Vào ngày 9 tháng 1 năm 2010, ông viết: “Hành động của Mao hoàn toàn trái ngược với các giá trị phổ quát về tự do, dân chủ, tiến bộ khoa học và pháp quyền.”
Ông Lý cũng chỉ trích nhà lãnh đạo hiện tại của Trung Quốc, Chủ tịch Tập Cận Bình.
Vào năm 2018, khi Trung Quốc bắt đầu xóa bỏ giới hạn nhiệm kỳ của ông Tập, ông đã trích dẫn trong nhật ký của mình một bản tin của phương tiện truyền thông nước ngoài: “Nền dân chủ đã chết.”
Trong một cuộc phỏng vấn với VOA từ giường bệnh năm đó, ông Lý đã bày tỏ sự thất vọng với những gì ông gọi là “trình độ học vấn thấp” của ông Tập.
Con gái của ông Lý là bà Lý Nam Dương, một công dân Hoa Kỳ, cho biết trước khi ông qua đời vào năm 2019, bà đã tặng khoảng 40 hộp tài liệu của ông cho Viện Hoover của Stanford, nêu rõ mong muốn của ông là chúng được lưu giữ ở đó và bà đã trở thành một nghiên cứu viên thỉnh giảng.
Bà Trương, góa phụ của ông Lý, tuyên bố Lý Nam Dương đã gây “ảnh hưởng không đúng mực” đối với cha mình và đã phủ nhận mọi kế hoạch che giấu thông tin trong các tài liệu ngoài thông tin “cá nhân”. Bà cũng cho biết Stanford có thể sao chép các tài liệu. Nhưng các học giả của Viện Hoover lập luận rằng các bản sao sẽ không có tính xác thực của bản gốc.
Bà Trương đã kiện Stanford và bà Lý Nam Dương vào năm 2019 tại Tòa án quận Tây Thành của Bắc Kinh, nơi đã trao quyền sở hữu các tài liệu cho bà Trương và ra lệnh cho trường đại học Mỹ phải trả lại chúng trong vòng 30 ngày. Bà Lý Nam Dương đã không tham dự phiên tòa đó.
Cùng năm đó, Stanford đã đệ đơn khiếu nại chống lại bà Trương tại Hoa Kỳ, yêu cầu tòa án liên bang can thiệp và khẳng định quyền của mình đối với kho lưu trữ của ông Lý Thuỵ.
Bà Trương đã thuê một luật sư người Mỹ và đệ đơn phản tố chống lại trường Stanford và bà Lý Nam Dương vào năm 2020, nói rằng bà Lý Nam Dương đã “đánh cắp” thông tin cá nhân và “báu vật quốc gia”. Bà cáo buộc con gái của ông Lý Thuỵ và trường đại học về tội “vi phạm bản quyền”, “tiết lộ công khai thông tin riêng tư” và “cố ý gây đau khổ về mặt tinh thần”.
Năm 2021, luật sư của bà Trương đã phủ nhận mọi sự liên quan của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) trong việc hỗ trợ bà Trương.
“Tôi đã tin điều đó ngay từ đầu,” ông Perry Link, một nhà Hán học nổi tiếng và là giáo sư danh dự tại Đại học California, Riverside, nói với các phóng viên bên ngoài tòa án hôm 20/8, một ngày trước khi đưa ra lời khai của mình. “Tôi cũng chuẩn bị trình bày lập luận này trong lời khai của mình [rằng] ĐCSTQ đứng sau vụ việc”.
Ông Link nói thêm rằng vai trò của đảng “hiện đã quá rõ ràng đến mức tôi nghĩ mình không cần phải đưa ra lập luận đó.
Nghi ngờ
Vào ngày thứ hai của phiên tòa, bà Lý Nam Dương nhắc lại rằng cha bà đã tự nguyện trao nhật ký cho Đại học Stanford.
Bà Lý Nam Dương nói bà tin rằng ĐCSTQ và chính phủ Trung Quốc chỉ quan tâm đến việc “che đậy sự thật” để “đảm bảo rằng hình ảnh của Đảng Cộng sản sẽ luôn ‘vĩ đại, vinh quang và đúng đắn’, và rằng đảng sẽ luôn có thể cai trị”.
VOA đã liên hệ với Tòa lãnh sự Trung Quốc tại San Francisco để xin phản hồi nhưng không nhận được hồi đáp.
Bị đuổi khỏi đảng
Sinh năm 1917, ông Lý Thuỵ đã hăng hái lao vào cuộc cách mạng chứng kiến Đảng Cộng sản Trung Quốc giành được quyền lực vào năm 1949. Vào giữa những năm 1950, ông đã từng làm thư ký của ông Mao trong một thời gian ngắn trước khi xảy ra bất đồng dẫn đến việc ông bị đuổi khỏi đảng và bị kết án tám năm tù.
Khi ông Lý Thuỵ được thả vào năm 1979, ba năm sau khi ông Mao qua đời, ông được phục hồi chức vụ trở lại đảng và được thăng chức làm phó giám đốc điều hành của Ban Tổ chức Trung ương ĐCSTQ, chịu trách nhiệm lựa chọn các quan chức cấp cao của ĐCSTQ.
Trong những năm cuối đời, ông trở thành một nhà phê bình thẳng thắn ĐCSTQ, kêu gọi cải cách chính trị và chủ nghĩa lập hiến dân chủ, và được công nhận là một nhân vật tự do trong ĐCSTQ, mặc dù ông thường chỉ trích gay gắt.
Phiên tòa xét xử ở Oakland sẽ diễn ra đến cuối tháng này.
Diễn đàn