Ngày thứ Bảy, Iran và Hoa Kỳ đã đồng ý thả tù nhân trong một vụ trao trả phức tạp được thỏa thuận trước khi các nhà ngoại giao tại Vienna chuẩn bị loan báo việc thi hành hiệp ước hạt nhân giữa các cường quốc chính và Iran.
Những người Mỹ được trả tự do gồm có phóng viên Báo Washington Post Jason Rezaian, bị giam hơn 500 ngày về tội gián điệp. Chính phủ Mỹ, Báo Washington Post, gia đình và bạn bè ông Rezaian liên tục bác bỏ cáo buộc này. Những người khác gồm có một mục sư và một người Mỹ gốc Iran, trước phục vụ trong lực lượng thủy quân lục chiến Mỹ, cũng được thả. Các giới chức Mỹ nói tổng cộng có 5 người Mỹ được Iran trả tự do.
Tại Vienna, nơi các nhà ngoại giao tập họp chờ một loan báo là thỏa thuận hạt nhân với Iran được thi hành. Các giới chức Mỹ nói thỏa thuận thả tù nhân là kết quả của 14 tháng thương thuyết, và được kết thúc trong 24 giờ qua. Các giới chức Mỹ tránh mô tả việc dàn xếp này là một “cuộc trao đổi “tù nhân” mà chỉ gọi đây là “một cử chỉ nhân đạo.”
Hoa Kỳ thả 7 người Iran hoặc đang trong tù hay đang đối mặt với những truy tố hình sự vì vi phạm các chế tài kinh tế. Một tuyên bố chính thức ngắn tại Washington nói Hoa Kỳ “ân xá” cho 7 người này, và cũng bỏ những cáo buộc đối với 14 người Iran khác sống ngoài nước Mỹ.
Các giới chức Mỹ nói họ hủy bỏ những lệnh bắt giam khẩn cấp đã được gởi lên Interpol đối với 14 người Iran, sau khi “đánh giá là những yêu cầu dẫn độ các người này không có hy vọng thành công”- rõ ràng vì họ có mặt tại Iran.
Trong một diễn biến chính khác liên hệ đến việc thi hành thỏa thuận hạt nhân và việc thả tù nhân, tin tức tại Trung Đông vào cuối ngày thứ Bảy cho biết Iran sắp loan báo một thỏa thuận với Tập đoàn hàng không châu Âu Airbus mua 114 máy bay chở khách - một việc mua bán khổng lồ mà Iran đang thiếu tiền mặt chỉ có thể kham nổi một khi các chế tài kinh tế đối với nước này được gỡ bỏ và Iran được phép bán dầu mỏ trở lại trên thị trường quốc tế.
Các giới chức Mỹ trong đó có Ngoại trưởng John Kerry ngày thứ Bảy đang có mặt tại Vienna để loan báo việc thi hành hoàn toàn thỏa thuận hạt nhân giữa Tehran và những cường quốc chính là Hoa Kỳ, Anh, Pháp, Đức, Trung Quốc và Nga. Thỏa thuận kêu gọi Iran ngưng chương trình phát triển hạt nhân để đổi lấy việc gỡ bỏ những chế tài làm tê liệt nền kinh tế nước này.
Tuy nhiên giữa lúc ngày giờ trôi qua và chi tiết của việc trao đổi tù nhân được loan báo tại Tehran và thủ đô các nước khác, một giới chức Mỹ tại Vienna nói việc thông qua lần cuối cùng thỏa thuận hạt nhân đang chờ “làm sáng tỏ một số vấn đề về kỹ thuật.”
Các giới chức Mỹ tại thủ đô Áo nói những người Mỹ được thả sẽ được đưa từ Iran đến Thụy Sĩ, và sau đó được chuyển đến một bệnh viện quân sự Mỹ tại Đức để chữa trị.
Tù nhân thứ tư được Tehran trả tự do là ông Nosratollah Khosravi-Roodsari, ít được biết đến. Người Mỹ thứ năm rời Iran là sinh viên Matthew Trevithick, mới bị giam vài tháng nay.
Công tố viên Abbas Jafari Dowlatabadi của Tehran nói vụ phóng thích “phù hợp với các chỉ thị của Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao.”
Ông Rezaian, trưởng văn phòng Tehran của Washington Post, có quốc tịch đôi. Ông bị kết án năm ngoái về tội gián điệp trong một phiên xử kín và bản án của ông chưa bao giờ được tiết lộ.
Ông Saeed Abedini, một mục sư ở tiểu bang Idaho miền tây nước Mỹ bị bắt vào năm 2012 và bị cáo buộc làm nguy hại đến an ninh quốc gia Iran vì đã thuyết giảng về Cơ Đốc Giáo trong một quốc gia Hồi Giáo. Trước đó ông bị bắt vào năm 2009 và được trả tự do sau khi hứa ngưng tổ chức các hội thánh tại gia. Ông bị bắt lại vào năm 2012 khi đang điều hành một cô nhi viện.
Ông Hekmati thuộc binh chủng thủy quân lục chiến Mỹ bị bắt trong chuyến đi thăm gia đình tại Tehran vào năm 2011.
Trong khuôn khổ của việc trao đổi tù nhân, Tehran đồng ý cố gắng xác định số phận của ông Robert Levinson, cựu nhân viên FBI mất tích từ năm 2007 khi đang làm việc cho một dự án có liên hệ đến Cơ quan Tình báo Trung ương Mỹ. Các giới chức Mỹ nói hiện vẫn chưa rõ ông còn sống hay không nhưng cho biết thêm là Iran “cam kết tiếp tục hợp tác với Hoa Kỳ để tìm xem ông Robert Levinton đang ở đâu.”
Những cuộc thương thuyết phức tạp và kéo dài với Iran về chương trình hạt nhân của nước này đạt được kết quả bằng một thỏa thuận được loan báo vào tháng 7 năm ngoái, nhưng vào lúc đó không có đề cập đến vấn đề tù nhân. Tổng thống Barack Obama và các giới chức cao cấp Mỹ khác cho biết đã liên tục yêu cầu trả tự do cho các tù nhân Mỹ tại Iran, nhưng có những chỉ trích rộng rãi là chính quyền Obama đã thất bại không đạt được một thỏa thuận rõ ràng về việc trao trả tù nhân.
