Lãnh tụ Tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei kêu gọi có những mối quan hệ an ninh và kinh tế chặt chẽ hơn với Trung Quốc và nói thêm là Iran không bao giờ tin phương Tây.
Ông Khamenei nói với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong một cuộc hội kiến ngày thứ Bảy là Tehran đang tìm kiếm mở rộng các mối quan hệ với “nhiều quốc gia độc lập” như Trung Quốc vì “người Iran không bao giờ tin phương Tây.”
Ông Tập Cận Bình là nguyên thủ quốc gia đầu tiên trong khối 6 nước thương thuyết về thỏa thuận hạt nhân lịch sử đưa đến việc dỡ bỏ các chế tài quốc tế chống lại Tehran, hội kiến với ông Khamenei.
Nhà lãnh đạo Trung Quốc đến Iran vào cuối ngày thứ Sáu trong chuyến công du đến Trung Đông.
Ông Tập đã gặp Tổng thống Iran Hassan Rouhani trước đó trong ngày tại dinh tổng thống, nơi hai nhà lãnh đạo chứng kiến lễ ký kết 17 hiệp định nhằm nới rộng sự hợp tác kinh tế và ngoại giao. Hai nước cũng đồng ý tăng kim ngạch thương mại hai chiều.
Ông Rouhani nói: “Ngày hôm nay chúng tôi thảo luận về các mối quan hệ chiến lược giữa hai nước, qui định và ký kết một tài liệu toàn diện 25 năm và cũng nâng cấp các mối quan hệ song phương trong 10 năm tới. Chúng tôi quyết định gia tăng mậu dịch hỗ tương lên tới 600 tỉ đô la.”
Ông Tập Cận Bình là chủ tịch Trung Quốc đầu tiên đến Iran trong vòng 14 năm qua, cho biết hai bên đồng ý thành lập một đối tác chiến lược toàn diện.
Ông nói: “ Chúng tôi quyết định biến các mối quan hệ hỗ tương thành các mối quan hệ có thể trở thành những quan hệ chiến lược và về những vấn đề nối kết chúng tôi. Một tuyên bố về hai bên cũng sẽ nhân dịp này được đưa ra để nâng cấp thêm nữa việc trao đổi hỗ tương ở các mức độ khác nhau, và tăng cường thêm nữa sự tin cậy về chính trị giữa hai nước.”
Trung Quốc là một trong những nước mua dầu lửa của Iran nhiều nhất, ngay cả trong khoảng thời gian 3 năm Iran bị cộng đồng quốc tế chế tài vì chương trình hạt nhân. Giờ đây, với việc các biện pháp chế tài được dỡ bỏ, mối quan hệ này có thể gia tăng hơn nữa.
Trung Quốc đã nắm giữ một vai trò chính trong các nỗ lực quốc tế để dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt Iran để đổi lấy việc Tehran hạn chế chương trình hạt nhân của mình.
Trước khi ông Tập Cận Bình tới Iran, Hoa Kỳ cho biết họ hy vọng Bắc Kinh tiếp tục hợp tác với Washington để bảo đảm là Iran không khôi phục khả năng hạt nhân.
Đại sứ Mỹ Stephan Mull, Phối trí viên Trưởng của Việc thi hành Hạt nhân Iran tại Bộ Ngoại giao Mỹ nói: “Chúng tôi chắc chắn không ngăn việc giao dịch kinh tế và ngoại giao của Trung Quốc với Iran. Chúng tôi chỉ hy vọng là như Trung Quốc đã đóng một vai trò xây dựng trong suốt tiến trình này, Trung Quốc sẽ tiếp tục đóng vai trò đó trong tất cả giao tiếp với chính phủ Iran.”
Hoa Kỳ và Trung Quốc là đồng chủ tịch của một nhóm làm việc để giám sát thiết kế mới của lò phản ứng nước nặng của Iran tại Arak để lò phản ứng này không sản xuất plutonium có thể chế tạo bom hạt nhân.
Ngày thứ Sáu, bà Anna Richey-Allen, phát ngôn viên của Văn phòng Đông Á và Thái Bình Dương thuộc Bộ Ngoại giao Mỹ nói: “Chúng tôi hy vọng sự hợp tác mạnh mẽ tiếp tục khi chúng tôi làm việc với nhau để đảm bảo là Iran tiếp tục tuân thủ thỏa thuận hạt nhân.”
Trung Quốc nằm trong số các cường quốc thế giới đạt được thỏa thuận có tên là Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA) với Iran vào tháng 7 năm ngoái. Trong hiệp ước hạt nhân này, Tehran hứa ngưng các hoạt động tinh chế uranium, và chịu thanh sát để đổi lấy việc dỡ bỏ các chế tài.
Trong một bài xã luận đăng trên một tờ báo Iran và được Bộ Ngoại giao Trung Quốc trích lại, ông Tập Cận Bình tuyên bố: “Trung Quốc cảm kích trước bảo đảm của Iran là không có ý định phát triển vũ khí hạt nhân, ủng hộ Iran giữ vững các quyền và các lợi ích chính đáng, và hoàn toàn công nhận sự đóng góp của Iran trong việc ký kết Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung.”
Theo ông Tập, Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Iran trong 6 năm qua. Mậu dịch hai chiều trong năm 2014 vào khoảng 52 tỉ đô la nhưng sụt giảm trong năm ngoái vì giá dầu hạ, theo như các giới chức Iran cho biết.
Tuy nhiên một nhà phân tích nói các mối quan hệ giữa hai nước có thể vượt quá những lợi ích kinh tế. Ông Michael Singh thuộc Viện Washington về Chính sách Cận Đông nói cả hai nước chia sẻ cùng một mục đích là “sắp xếp lại trật tự thế giới theo một phương thức loại trừ chúng ta nhiều hơn nữa.”
Ông Singh phục vụ tại Hội đồng An ninh Quốc gia về các vấn đề Trung Đông từ năm 2005 cho đến năm 2008, đã điều trần trước Uỷ ban Ngoại giao Thượng viện hôm thứ Tư. Ông nói Trung Quốc “thực sự xem Iran là một đối tác chiến lược chính vì vị trí địa lý, vì sự kiện Trung Quốc thực sự là cường quốc duy nhất trong vùng không phải là đồng minh của Mỹ.”
Chuyến viếng thăm của chủ tịch Tập Cận Bình diễn ra sau một chặng dừng chân tại Ả Rập Xê-út trước đây trong tuần trong lúc căng thẳng tăng cao giữa nước này với Iran.
Một giới chức Bộ Ngoại giao nói với Đài VOA là Hoa Kỳ dự đoán là “Trung Quốc sẽ cùng với chúng ta và các nước khác khuyến khích các bên tránh những hành động có thể làm leo thang căng thẳng phe phái trong vùng.”
