Chuyên gia phụ trách giải đáp thắc mắc y học kỳ này là Bác sĩ Hồ Văn Hiền, chuyên khoa nhi và y khoa tổng quát, có phòng mạch và đang làm việc cho các bệnh viện ở Bắc Virginia.
Thính giả Nguyễn Nhất Năm, ở Hà Nội, Việt Nam, gởi thư đến câu hỏi như sau:
"Tôi là Nguyễn Nhất Năm,
Tôi năm nay đã trên 65 tuổi, sức khoẻ so với người cùng lứa tuổi thì vào loại bình thường. Về cân nặng trong vòng mười năm trở lại đây tôi luôn dưới 50kg.
Gần đây tôi hay bị chuột rút chủ yếu ở chân tay.
Tôi rất mong được Bác sĩ cho biết nguyên nhân và cách chữa trị.
Tôi xin cảm ơn!”
Bác sĩ Hồ Văn Hiền giải đáp:
Chứng co rút bắp thịt (muscle cramps) xảy ra lúc một cơ bắp, hay một phần của cơ, hay một nhóm cơ co lại, rút mạnh, ngoài ý muốn và không giãn ra được. Có thể kéo dài chừng vài giây đến 15 phút, đôi khi lâu hơn. Có thể tái đi tái lại nhiều lần. Chứng này gặp ở trẻ con cũng như người lớn, nhưng ít thấy ở trẻ em, và càng lớn tuổi càng bị nhiều hơn. Nhiều nhất là ở tay chân, tuy nhiên các nhóm cơ bắp khác ví dụ ở cỗ, bụng đều có thể co rút đau. Chân cẳng co rút ban đêm (nocturnal leg cramps) xảy đến cho chừng 50% người trên 50 tuổi, và trong đó một trong mười người đau mỗi đêm. Đại đa số chỉ đau ban đêm. Đau ở ngón chân, bắp chuối, hoặc bắp đùi, làm mất ngủ.
Lý do: dây thần kinh trở nên quá nhạy cảm và kích thỉch bắp thịt cho co lại dù người bệnh không cố ý.
Nguyên nhân co rút bắp thịt:
1) Thương tổn, chấn thương, các bắp cơ co lại để che chở vùng bị hư hại.
2) Các cơ bị mệt do làm việc quá nhiều, quá lâu, hay bị giữ trong một tư thế bất bình thường (ngồi ẹo qua một bên, nhón gót lâu để với lên, làm việc gì trên cao).
3) Co rút lúc đang nghỉ ngơi (rest cramp), ngủ, nhất là vừa làm một động tác làm cơ ngắn lại; ví dụ duỗi các ngón chân về phía dưới, cơ bắp chuối (calf muscle=gastrocnemius muscle+soleus muscle) co lại và rút luôn vào, đau, không tự dãn ra.
4) Cơ thể thiếu nước do mồ hôi lúc trời nóng, thể thao, làm việc; do uống thuốc lợi tiểu (ví dụ: để trị bệnh cao huyết áp), uống nhiều trà, cà phê làm đi tiểu nhiều, bệnh đái tháo đường (diabetes); người ít uống nước vì sợ phải đi tiểu.
5) Nói chung mức sodium (natrium), calcium, magnesium trong máu thấp có thể làm cơ dễ co rút. Nguyên nhân calcium máu thấp thường gặp nhất là do thiếu vitamin D. Người có bầu, người già dễ thiếu calcium, magnesium. Người thở quá nhanh do hồi hộp, xúc động có thể làm mức calcium trong máu giảm xuống một cách giả tạo và bắp thịt co rút.
6) Những người bệnh xơ gan (liver cirhosis) gây ra ứ nước trong phúc mạc (ascites; phúc mạc = màng bụng), nước phối trí bất bình thường; ở người suy thận, tình trạng nước trong cơ thể bị thay đổi thất thường: những người này hay bị co rút bắp thịt.
7) Co rút bắp thịt có thể do một số thuốc gây ra: thuốc trị bệnh cao huyết áp (như nifedipine= "Procardia"), trị bệnh Alzheimer (Aricept), bệnh suyễn (albuterol, terbutaline), bệnh Parkinson (Tolcapone=”Tasmar”), bệnh myasthenia gravis (bệnh làm yếu các cơ, thuốc prostigmin). Co rút (cramps) cũng có thể xảy ra khi ngưng (withdrawal) thuốc an thần, ngưng uống rượu.
8) Thiếu vitamin B1, B5, B6.
9) Các mạch máu bị xơ vửa, nghẹt đem máu đến không đủ, làm bắp chuối chân bị đau (claudication) lúc đi bộ được một khoảng xa nào đó, cơn đau giống như bị co rút cơ, "vọp bẻ". Tuy nhiên, đau này do lactic acid và một số hoá chất khác, không phải do bắp thịt co rút (muscle cramps), cần cảnh giác về vấn đề này và nhờ bác sĩ khám bệnh.
Chữa trị:
● Đứng dậy, đi lui đi tới cho bắp cơ liên hệ giãn ra (ví dụ trong trường hợp co rút bắp chuối).
● Có thể đứng, hai tay dựa vào vách, đưa hai chân ra xa, giữ gót chân dính mặt đất, mục đích duỗi, giãn bắp thịt phía sau cẳng chân (stretch calf muscle).
● Hay nằm xuống, duỗi chân thẳng ra, kéo hai ngón cái về phía mình.
● Co rút bàn tay: áp bàn tay xuống bàn, các ngón duỗi ra, đè trên các ngón.
● Có thể massage, đắp nước nóng.
● Nếu thiếu muối, thiếu nước (vd:như mổ hôi ra quá nhiều) uống nước có muối natri, kali như chanh muối,Gatorade, Pedialyte cho trẻ em..
Phòng ngừa:
1) Tập thể dục, tập duỗi, giãn các bắp cơ nhiều lần trong ngày, như đã giải thích trong phần chữa trị. Có thể làm giãn cơ vài lần lúc dậy đi tiểu ban đêm. Tránh nằm, ngồi ở thế không ngay ngắn, làm các bắp thịt không thoải mái.
2) Cần lượng calcium đầy đủ trong thực phẩm (uống sữa, ăn đẩu nành, chao.) Có thể uống thêm calcium 1-1.50 gram mỗi ngày. Một số người cần uống thêm magnesium, nhưng cần hỏi bác sĩ của mình vì người suy thận magnesium có thể ứ đọng, mức trong máu có thể lên quá cao.
3) Nhớ uống nước đầy đủ, chừng 1,5 -2 lít nước mỗi ngày, nhất là nếu làm việc trời nóng nực, ra mồ hôi nhiều.
4) Người già có thể quên uống nước cho đủ vì không thấy khát. Ở Mỹ, người ta thường khuyên uống 6-8 ly nước mỗi ngày (24 giờ) cho người trung bình chừng 70-80 kg, tuy nhiên người nhỏ con, nhẹ ký hơn phải điều chỉnh lượng nước thấp hơn, cũng như người bệnh phải uống ít nước, phải theo hướng dẫn giới hạn lượng nước của bác sĩ mình.
5) Những nghiên cứu gần đây cho thấy khá đông đàn ông ở Sài Gòn cũng như Hà Nội thiếu vitamin D trong máu. Ở đàn bà thì tỷ số thiếu vitamin D cao hơn. Nếu có phương tiện thì đo mức calcium, vitamin D trong máu xem có thấp không.
Ra nắng để giúp da tạo nên vitamin D.Trên lý thuyết, nếu ra nắng vài phút mỗi ngày lúc thời tiết tốt có thể giúp cơ thể cung cấp đủ lượng vitamin D cần thiết.
Uống vitamin D thêm, hay ăn những thức ăn giàu vitamin D (salmon, mackerel, tuna, catfish, fish liver, fish oil).
Nếu có phương tiện, người ta đo mức vitamin D trong máu (25 OH D) và cố gắng giữ trên 30 ng/ml. Ở ngoài nắng đủ lâu để da phỏng nhẹ (mild sunburn) cũng giúp cơ thể chúng ta tạo ra đơn vị mỗi chừng 20,000 đơn vị vitamin D. Chúng ta (người lớn, 19-65 t ) cần chừng 600 units/ngày (thức ăn hoặc uống thuốc bổ), >71t: 800 units/ ngày. Mức an toàn chừng < 4000 units/ ngày (The Endocrine Society, Practice Guideline, 2011). Ở Mỹ, trong sữa uống, trong một số nước cam có thể nhà sản xuất có tăng cường thêm vitamin D. Các viên thuốc 'bổ' có thể cung cấp cho cơ thể những nhu cầu căn bản về vitamin cũng như các chất khoáng.
6)
● Có một số người dùng vitamin E (400 đơn vị/ngày), có thể giảm các cơn co rút bắp cơ.
● Trước đây người ta thấy quinine (kí ninh) rất hiệu nghiệm cho bệnh này. Tuy nhiên vì biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra trên nhịp tim và tế bào máu, cơ quan quản trị thực phẩm và thuốc Mỹ (FDA) từng cảnh báo không dùng quinine cho bệnh này.
● Ở Mỹ một số bệnh nhân uống "tonic water" có chứa lượng quinine nhỏ (theo FDA < 83mg/lit, vd: Canada Dry, Fever Tree, Q Tonic).
● Trường hợp cần dùng thuốc, một số bác sĩ cho dùng thuốc Benadryl (diphenhydramine 12.5mg-50mg) trước khi đi ngủ, dùng chloroquine (thuốc trị sốt rét, có thể làm hư mắt), hay gabapentin ( thuốc tác dụng trên hệ thần kinh).
Chúc bệnh nhân may mắn.
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
----------------------------------------
Cảm ơn bác sĩ Hồ Văn Hiền. Chúng tôi cũng xin cảm ơn thính giả đã tham gia chương trình Hỏi Đáp Y Học này.
Quý vị có thể nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Chúng tôi vẫn dành đường dây điện thoại miễn phí để tiếp nhận các thắc mắc khác của quý thính giả về sức khỏe và y học thường thức. Số điện thoại miễn phí dành cho mục Hỏi Đáp Y học là 202-205-7890, ngày giờ nhận câu hỏi là thứ ba và thứ năm mỗi tuần, từ 8 giờ 30 đến 9 giờ 30 tối, giờ Việt Nam. Quý vị cũng có thể gửi câu hỏi cho chúng tôi qua điện thư ở địa chỉ Vietnamese@voanews.com.
Thính giả Nguyễn Nhất Năm, ở Hà Nội, Việt Nam, gởi thư đến câu hỏi như sau:
"Tôi là Nguyễn Nhất Năm,
Tôi năm nay đã trên 65 tuổi, sức khoẻ so với người cùng lứa tuổi thì vào loại bình thường. Về cân nặng trong vòng mười năm trở lại đây tôi luôn dưới 50kg.
Gần đây tôi hay bị chuột rút chủ yếu ở chân tay.
Tôi rất mong được Bác sĩ cho biết nguyên nhân và cách chữa trị.
Tôi xin cảm ơn!”
Bác sĩ Hồ Văn Hiền giải đáp:
Chứng co rút bắp thịt (muscle cramps) xảy ra lúc một cơ bắp, hay một phần của cơ, hay một nhóm cơ co lại, rút mạnh, ngoài ý muốn và không giãn ra được. Có thể kéo dài chừng vài giây đến 15 phút, đôi khi lâu hơn. Có thể tái đi tái lại nhiều lần. Chứng này gặp ở trẻ con cũng như người lớn, nhưng ít thấy ở trẻ em, và càng lớn tuổi càng bị nhiều hơn. Nhiều nhất là ở tay chân, tuy nhiên các nhóm cơ bắp khác ví dụ ở cỗ, bụng đều có thể co rút đau. Chân cẳng co rút ban đêm (nocturnal leg cramps) xảy đến cho chừng 50% người trên 50 tuổi, và trong đó một trong mười người đau mỗi đêm. Đại đa số chỉ đau ban đêm. Đau ở ngón chân, bắp chuối, hoặc bắp đùi, làm mất ngủ.
Lý do: dây thần kinh trở nên quá nhạy cảm và kích thỉch bắp thịt cho co lại dù người bệnh không cố ý.
Nguyên nhân co rút bắp thịt:
1) Thương tổn, chấn thương, các bắp cơ co lại để che chở vùng bị hư hại.
2) Các cơ bị mệt do làm việc quá nhiều, quá lâu, hay bị giữ trong một tư thế bất bình thường (ngồi ẹo qua một bên, nhón gót lâu để với lên, làm việc gì trên cao).
3) Co rút lúc đang nghỉ ngơi (rest cramp), ngủ, nhất là vừa làm một động tác làm cơ ngắn lại; ví dụ duỗi các ngón chân về phía dưới, cơ bắp chuối (calf muscle=gastrocnemius muscle+soleus muscle) co lại và rút luôn vào, đau, không tự dãn ra.
4) Cơ thể thiếu nước do mồ hôi lúc trời nóng, thể thao, làm việc; do uống thuốc lợi tiểu (ví dụ: để trị bệnh cao huyết áp), uống nhiều trà, cà phê làm đi tiểu nhiều, bệnh đái tháo đường (diabetes); người ít uống nước vì sợ phải đi tiểu.
5) Nói chung mức sodium (natrium), calcium, magnesium trong máu thấp có thể làm cơ dễ co rút. Nguyên nhân calcium máu thấp thường gặp nhất là do thiếu vitamin D. Người có bầu, người già dễ thiếu calcium, magnesium. Người thở quá nhanh do hồi hộp, xúc động có thể làm mức calcium trong máu giảm xuống một cách giả tạo và bắp thịt co rút.
6) Những người bệnh xơ gan (liver cirhosis) gây ra ứ nước trong phúc mạc (ascites; phúc mạc = màng bụng), nước phối trí bất bình thường; ở người suy thận, tình trạng nước trong cơ thể bị thay đổi thất thường: những người này hay bị co rút bắp thịt.
7) Co rút bắp thịt có thể do một số thuốc gây ra: thuốc trị bệnh cao huyết áp (như nifedipine= "Procardia"), trị bệnh Alzheimer (Aricept), bệnh suyễn (albuterol, terbutaline), bệnh Parkinson (Tolcapone=”Tasmar”), bệnh myasthenia gravis (bệnh làm yếu các cơ, thuốc prostigmin). Co rút (cramps) cũng có thể xảy ra khi ngưng (withdrawal) thuốc an thần, ngưng uống rượu.
8) Thiếu vitamin B1, B5, B6.
9) Các mạch máu bị xơ vửa, nghẹt đem máu đến không đủ, làm bắp chuối chân bị đau (claudication) lúc đi bộ được một khoảng xa nào đó, cơn đau giống như bị co rút cơ, "vọp bẻ". Tuy nhiên, đau này do lactic acid và một số hoá chất khác, không phải do bắp thịt co rút (muscle cramps), cần cảnh giác về vấn đề này và nhờ bác sĩ khám bệnh.
Chữa trị:
● Đứng dậy, đi lui đi tới cho bắp cơ liên hệ giãn ra (ví dụ trong trường hợp co rút bắp chuối).
● Có thể đứng, hai tay dựa vào vách, đưa hai chân ra xa, giữ gót chân dính mặt đất, mục đích duỗi, giãn bắp thịt phía sau cẳng chân (stretch calf muscle).
● Hay nằm xuống, duỗi chân thẳng ra, kéo hai ngón cái về phía mình.
● Co rút bàn tay: áp bàn tay xuống bàn, các ngón duỗi ra, đè trên các ngón.
● Có thể massage, đắp nước nóng.
● Nếu thiếu muối, thiếu nước (vd:như mổ hôi ra quá nhiều) uống nước có muối natri, kali như chanh muối,Gatorade, Pedialyte cho trẻ em..
Phòng ngừa:
1) Tập thể dục, tập duỗi, giãn các bắp cơ nhiều lần trong ngày, như đã giải thích trong phần chữa trị. Có thể làm giãn cơ vài lần lúc dậy đi tiểu ban đêm. Tránh nằm, ngồi ở thế không ngay ngắn, làm các bắp thịt không thoải mái.
2) Cần lượng calcium đầy đủ trong thực phẩm (uống sữa, ăn đẩu nành, chao.) Có thể uống thêm calcium 1-1.50 gram mỗi ngày. Một số người cần uống thêm magnesium, nhưng cần hỏi bác sĩ của mình vì người suy thận magnesium có thể ứ đọng, mức trong máu có thể lên quá cao.
3) Nhớ uống nước đầy đủ, chừng 1,5 -2 lít nước mỗi ngày, nhất là nếu làm việc trời nóng nực, ra mồ hôi nhiều.
4) Người già có thể quên uống nước cho đủ vì không thấy khát. Ở Mỹ, người ta thường khuyên uống 6-8 ly nước mỗi ngày (24 giờ) cho người trung bình chừng 70-80 kg, tuy nhiên người nhỏ con, nhẹ ký hơn phải điều chỉnh lượng nước thấp hơn, cũng như người bệnh phải uống ít nước, phải theo hướng dẫn giới hạn lượng nước của bác sĩ mình.
5) Những nghiên cứu gần đây cho thấy khá đông đàn ông ở Sài Gòn cũng như Hà Nội thiếu vitamin D trong máu. Ở đàn bà thì tỷ số thiếu vitamin D cao hơn. Nếu có phương tiện thì đo mức calcium, vitamin D trong máu xem có thấp không.
Ra nắng để giúp da tạo nên vitamin D.Trên lý thuyết, nếu ra nắng vài phút mỗi ngày lúc thời tiết tốt có thể giúp cơ thể cung cấp đủ lượng vitamin D cần thiết.
Uống vitamin D thêm, hay ăn những thức ăn giàu vitamin D (salmon, mackerel, tuna, catfish, fish liver, fish oil).
Nếu có phương tiện, người ta đo mức vitamin D trong máu (25 OH D) và cố gắng giữ trên 30 ng/ml. Ở ngoài nắng đủ lâu để da phỏng nhẹ (mild sunburn) cũng giúp cơ thể chúng ta tạo ra đơn vị mỗi chừng 20,000 đơn vị vitamin D. Chúng ta (người lớn, 19-65 t ) cần chừng 600 units/ngày (thức ăn hoặc uống thuốc bổ), >71t: 800 units/ ngày. Mức an toàn chừng < 4000 units/ ngày (The Endocrine Society, Practice Guideline, 2011). Ở Mỹ, trong sữa uống, trong một số nước cam có thể nhà sản xuất có tăng cường thêm vitamin D. Các viên thuốc 'bổ' có thể cung cấp cho cơ thể những nhu cầu căn bản về vitamin cũng như các chất khoáng.
6)
● Có một số người dùng vitamin E (400 đơn vị/ngày), có thể giảm các cơn co rút bắp cơ.
● Trước đây người ta thấy quinine (kí ninh) rất hiệu nghiệm cho bệnh này. Tuy nhiên vì biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra trên nhịp tim và tế bào máu, cơ quan quản trị thực phẩm và thuốc Mỹ (FDA) từng cảnh báo không dùng quinine cho bệnh này.
● Ở Mỹ một số bệnh nhân uống "tonic water" có chứa lượng quinine nhỏ (theo FDA < 83mg/lit, vd: Canada Dry, Fever Tree, Q Tonic).
● Trường hợp cần dùng thuốc, một số bác sĩ cho dùng thuốc Benadryl (diphenhydramine 12.5mg-50mg) trước khi đi ngủ, dùng chloroquine (thuốc trị sốt rét, có thể làm hư mắt), hay gabapentin ( thuốc tác dụng trên hệ thần kinh).
Chúc bệnh nhân may mắn.
Bác sĩ Hồ Văn Hiền
----------------------------------------
Cảm ơn bác sĩ Hồ Văn Hiền. Chúng tôi cũng xin cảm ơn thính giả đã tham gia chương trình Hỏi Đáp Y Học này.
Quý vị có thể nghe lại các bài giải đáp trên mạng Internet ở địa chỉ voatiengviet.com
Chúng tôi vẫn dành đường dây điện thoại miễn phí để tiếp nhận các thắc mắc khác của quý thính giả về sức khỏe và y học thường thức. Số điện thoại miễn phí dành cho mục Hỏi Đáp Y học là 202-205-7890, ngày giờ nhận câu hỏi là thứ ba và thứ năm mỗi tuần, từ 8 giờ 30 đến 9 giờ 30 tối, giờ Việt Nam. Quý vị cũng có thể gửi câu hỏi cho chúng tôi qua điện thư ở địa chỉ Vietnamese@voanews.com.
