Cuộc họp Mỹ-Trung cấp cao đầu tiên của chính phủ Biden đã có một khởi đầu nảy lửa hôm thứ Năm 18/3, trong bối cảnh hai bên công khai chỉ trích các chính sách của nhau, một cảnh tượng mà hãng tin Reuters cho là hiếm thấy, thể hiện mức độ căng thẳng trong mối quan hệ song phương.
Thời gian dẫn tới cuộc hội đàm tại thành phố Anchorage, bang Alaska diễn ra tiếp theo sau chuyến đi của các quan chức Mỹ tới thăm các đồng minh Nhật Bản và Hàn quốc, được đánh dấu bằng một loạt động thái của Washington cho thấy lập trường cứng rắn của Mỹ, và những lời lẽ gay gắt của Bắc Kinh.
“Chúng tôi sẽ bàn về những quan ngại sâu sắc của chúng tôi về những hành động của Trung Quốc, kể cả ở Tân Cương, Hong Kong, Đài Loan, các cuộc tấn công mạng nhắm vào Hoa Kỳ, hành động cưỡng ép kinh tế đối với các đồng minh của chúng tôi,” Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken nói với các đồng cấp Trung Quốc.
“Mỗi hành động đó đều đe dọa trật tự dựa trên luật pháp vốn đã duy trì sự ổn định toàn cầu.”Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken
Ông Dương Khiết Trì, nhà ngoại giao hàng đầu Trung Quốc, đã đáp lại bằng một bài diễn văn dài 15 phút, công kích “nền dân chủ đang chật vật phấn đấu” của Mỹ, cách đối xử tồi tệ với các nhóm thiểu số, đồng thời chỉ trích chính sách ngoại giao và chính sách thương mại của Mỹ.
“Hoa Kỳ đã dùng sức mạnh quân sự và tài chính của mình làm cánh tay dài để phán xét và đàn áp các nước khác,” ông Dương nói thêm rằng Hoa Kỳ lạm dụng cái gọi là “khái niệm an ninh quốc gia để cản trở các giao dịch thương mại bình thường, và kích động một số nước tấn công Trung Quốc.”
Hoa Kỳ tố cáo Trung Quốc là “nặng phần trình diễn” trong khi truyền thông nhà nước Trung Quốc quy lỗi cho các quan chức Mỹ là “nói dông dài và không mến khách.”
Cả hai bên tố nhau là “vi phạm quy tắc ngoại giao” khi nói quá dông dài trong phần phát biểu khai mạc trước truyền thông quốc tế.
Tuy vậy hai bên mở một phiên họp khác vào chiều tối thứ Năm, một quan chức cấp cao của chính phủ Biden mô tả buổi họp đầu tiên này là “có nội dung, nghiêm túc, và thẳng thắn.”
Quan chức Mỹ nói:
“Chúng tôi đã dùng buổi họp này như đã hoạch định, để phác họa những lợi ích và ưu tiên của chúng tôi, và lắng nghe các vị đồng cấp của chúng tôi trình bày những ưu tiên và lợi ích của họ.”
Quan chức này cho biết là một buổi họp thứ 3 đã được lên kế hoạch cho sáng thứ Sáu 19/3.
Trong khi về phần lớn chính phủ Biden chưa hoàn tất đường hướng chính sách đối với Trung Quốc, kể cả giải quyết như thế nào vấn đề áp thuế lên các sản phẩm Trung Quốc mà chính phủ Trump đã thực thi, chính phủ Biden cho tới nay nhấn mạnh tầm quan trọng của các giá trị dân chủ, và những hành động vi phạm nhân quyền mà Trung Quốc bị cáo buộc.
Trung Quốc mạnh mẽ chống đối việc Mỹ can thiệp vào “các vấn đề nội bộ” của họ, như vấn đề Đài Loan, Hong Kong và Tân Cương.
Bộ Ngoại giao Đài Loan cho biết họ trông đợi Hoa Kỳ sẽ cho họ biết những gì xảy ra tại các cuộc hội đàm.
Những điểm bất đồng
Washington nói chuyến công du châu Á của Ngoại trưởng Blinken trước cuộc đối thoại ở Alaska, cũng như việc Mỹ tham khảo với EU, Ấn Độ và các đối tác khác, cho thấy Hoa Kỳ đã củng cố được vị thế để trực diện với Trung Quốc từ khi ông Biden lên nhậm chức vào tháng 1 năm 2021.
Nhưng cả hai bên dường như vẫn bất đồng ý kiến về rất nhiều khía cạnh của cuộc hội đàm.
Hai bên không đồng thuận với nhau ngay cả về tính chất cuộc gặp gỡ. Trung Quốc nhấn mạnh đây là một cuộc “đối thoại chiến lược”, dựa trên các cơ chế song phương trong quá khứ, trong khi phía Hoa Kỳ bác bỏ quan điểm đó, nói rằng đây chỉ là một lần họp duy nhất để thảo luận các vấn đề.
Tại các cuộc thảo luận hôm thứ Năm, Ủy viên Quốc vụ viện và Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị chất vấn ông Blinken về liệu việc Mỹ loan báo các biện pháp chế tài trước cuộc gặp gỡ, có là hành động cố ý?
Washington từng nói rằng họ sẵn sàng làm việc với Trung Quốc khi nào làm như vậy phù hợp với các lợi ích của Mỹ, chẳng hạn chính sách về biến đổi khí hậu, hay ứng phó với đại dịch, chẳng hạn. ông Blinken nói Washington hy vọng thấy Trung Quốc sử dụng ảnh hưởng của mình đối với Triều Tiên để thuyết phục Bình Nhưỡng từ bỏ vũ khí hạt nhân.
Bà Bonnie Glaser, chuyên gia về các vấn đề Á Châu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế - CSIS, nói những tuyên bố cứng rắn của cả hai bên trong thời gian dẫn tới cuộc họp tạo ra một rủi ro khiến cuộc hội đàm trở thành một cuộc đốp chát trong đó hai bên tố cáo lẫn nhau, và đưa ra những đòi hỏi của mình.
Bà Glaser nói:
“Cả hai, không có bên nào hưởng lợi nếu cuộc hội đàm là một thất bại.”
