Sáng sớm ra cà phê Starbucks thoáng buồn khi đọc tin trang nhất báo The New York Times đăng tin họa sĩ Mỹ Cy Twombly vừa qua đời tại Rome, Italia, hôm thứ Ba 5 tháng 7, 2011. Tin buồn do Gagosian Gallery nơi đại diện tranh ông loan ra. Ông cùng hai người bạn là Jasper Johns và Robert Rauschenberg là những bóng dáng lớn của hội họa hậu hiện đại, đứng ra ngoài mọi trào lưu nghệ thuật Mỹ sau Thế chiến thứ hai.
Năm 1957 ông rời Virginia qua định cư tại Italia trong khi sinh hoạt nghệ thuật mới lúc bấy giờ đã chuyển từ Châu Âu sang New York. Lúc nào cũng muốn làm ngược lại, trốn tránh công chúng, không để ý đến những lời phê bình. Chỉ âm thầm làm việc, làm việc tới cùng với con đường mình đã chọn, có lúc muốn trở về những nét hoang sơ của nghệ thuật hang động, có lúc là vẽ nguệch ngoạc vô thức trong đêm tối, những nét vẽ của trẻ thơ chưa suy tính, và nhất là những nét của chữ cũng của từng những ý niệm vô thức khi đọc thơ của Rilke, ông mê thơ Rilke và có chút hương thiền của Lão của Phật…đặc biệt vẽ tay trái. Roland Barthes trong bài viết rất kỹ về ông đã phân tích nhiều điểm thú vị về vẽ tay trái, như đường hướng của nét của chữ là những bài thơ rất mềm rất sang. Một thế giới tranh khác lạ như đùa giỡn, khiến nhiều nhà phê bình luôn đặt ra câu hỏi: có xứng đáng không sự trường tồn của tranh Cy Twombly trong dòng tranh trừu tượng thế kỷ hai mươi, mặc dù ông đã sống và đã nhìn những tranh trừu tượng của mình được chiêm ngưởng và lưu giữ thật trân trọng: Năm 1995 Cy Twombly Gallery được khai trương tại Houston, trong sưu tập Mentil, tại đây trưng bày thường trực tranh, tượng của ông.
Năm 2004 triển lãm năm mươi năm tranh vẽ trên giấy của ông được trưng bày tại Centre Pompidou, Paris, và sau đó tại Serpentine Gallery, London…
Năm vừa qua, 2010, Viện Bảo Tàng Louvre cũng vừa công bố bức tranh tường vĩ đại của Cy Twombly, gần bức tranh tường của Georges Braque trước đó nửa thế kỷ. Trong cuộc triển lãm nhìn lại toàn bộ tác phẩm (retrospective) tại Viện Bảo tàng Mỹ thuật Hiện đại New York, năm 1994, ông đã miển cưỡng trả lời phỏng vấn của báo The New York Times: “Tôi có không gian riêng”, trong căn nhà ở Gaeta, Nam Italia, “và tôi không tìm kiếm gì hết, tôi không màng danh lợi và vị trí trong nghệ thuật. Cái gì tới thì nó tới thôi.”
Và cái giá của sự sáng tạo trong nghệ thuật, của sự âm thầm làm việc không ngừng nghỉ, đã đưa tên tuổi Cy Twomly bất tử. Ông mất ở tuổi 83, vợ ông Tatiana Franchetti, họa sĩ vẽ chân dung cũng vừa mất năm ngoái 2010. Ông có một con trai và hai cháu nội. Cy là tên thường gọi của cha, khi ông làm huấn luyện viên bơi lội tại môt trường đại học.
Cy Twombly dáng dấp cao lớn dềnh dàng, hồi nhỏ là con mọt sách. Tên khai sanh là Edwin Parker Twombly, sinh ngày 25 tháng 4 năm 1928 tại Lexington, Virginia. Nơi tôi ở đến nơi đó mất ba giờ lái xe. Lexington và Rome, Italia, hai nơi chốn mà Cy Twombly yêu dấu đã đi về trong suốt mấy chặng đường vẽ tranh làm tượng, nay ông bỏ đi xa không về nữa. Ly cà phê sáng nay có chút ngậm ngùi.
Virginia, 6 Jul 2011
Đinh Cường
