Sáng ngày 22/11, thay mặt các quốc gia thành viên ASEAN, Thủ tướng Najib Razak của Malaysia - nước chủ nhà Hội nghị cấp cao ASEAN lần 27, đã tuyên bố thành lập Cộng đồng ASEAN (gọi tắt là AC) vào ngày 31/12 năm 2015. Sự kiện này, sau việc hoàn tất đàm phán Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương, mang đến sự phấn khởi, nhưng cũng gợi lên nhiều nỗi lo cho Việt Nam.
Cơ hội đa dạng hóa thị trường
AC ra đời có nghĩa là 10 nước ASEAN sẽ giảm mạnh, tiến tới xóa bỏ hàng rào thuế quan, tạo điều kiện cho dòng vốn và hàng hóa dịch chuyển mạnh mẽ nội khối, kích thích thương mại và đầu tư phát triển. Các chuyên gia nhận định AC sẽ trở thành một trong những trung tâm sáng giá và năng động nhất tại khu vực châu Á nói riêng và toàn thế giới nói chung.
Hãy thử hình dung, rào cản thuế quan giảm, thị trường hàng hóa được kích thích, mỗi quốc gia sẽ có nhiều lựa chọn hơn trong việc xuất và nhập khẩu, từ đó kích thích giao thương giữa các quốc gia. Thủ tướng Najib Razak phát biểu: “GDP của ASEAN dự kiến sẽ đạt 4,7 nghìn tỉ USD vào năm 2020. Theo một dự báo, ASEAN có tiềm năng trở thành nền kinh tế lớn thứ tư trên thế giới vào năm 2030. Có rất nhiều lợi ích kinh tế mà chúng ta sẽ gặt hái được, qua đó mang lại cuộc sống sung túc hơn cho tất cả người dân ASEAN”.
Ngoài việc mở rộng thị trường nội khối, AC còn mang lại khả năng kết nối thương mại ngoại khối mạnh hơn. Tham dự Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN hôm 22-11, Trung Quốc và nhiều nước đối tác trong khối ASEAN+ cũng khẳng định sẽ đồng hành cùng quá trình xây dựng, hoàn thiện AC trong thời gian tới. AC chính là động lực để các cơ chế thương mại ASEAN+ được thúc đẩy, giúp quá trình hội nhập khu vực châu Á và toàn cầu của các nước ASEAN trở nên nhanh chóng và hiệu quả hơn.
AC còn có ý nghĩa với Việt Nam hơn bao giờ hết khi thời gian qua, thị trường xuất nhập khẩu của Việt Nam phụ thuộc quá nhiều vào người láng giềng “khó chơi” Trung Quốc. Trung Quốc hiện vẫn là thị trường xuất khẩu lẫn nhập khẩu hàng đầu của Việt Nam. Việc AC ra đời, mà cốt yếu là cộng đồng kinh tế ASEAN (gọi tắt là AEC) sẽ là động lực và môi trường để Việt Nam thực tế hóa chủ trương chuyển hướng đầu tư và thương mại, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu nhằm hạn chế tối đa những phụ thuộc một chiều “lợi bất cập hại” đối với Việt Nam trong quá trình tổ chức giao thương.
Và nỗi lo tụt hậu
Chính Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cũng từng phát biểu rằng “Chắc chúng ta đã nghe thấy tiếng kêu của doanh nghiệp, của người dân đối với chúng ta trong lĩnh vực cải cách hành chính. Không phải chúng ta không quan tâm mà có quan tâm, có tiến bộ nhưng chúng ta chỉ so với chúng ta không là không được. Chúng ta giờ đang đứng chót ở ASEAN-6, có cái còn thấp hơn Lào, Campuchia, Myanmar thì làm sao đất nước mình, dân tộc mình chấp nhận được”.
Nỗi lo tụt hậu kinh tế đã xuất hiện nhiều năm qua, trên các văn bản chính thức, phát ngôn của quan chức, báo chí, truyền thông, chuyên gia... Kèm theo đó là sự lo lắng trước tốc độ phát triển như vũ bão của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) và việc phá sản hàng loạt công ty theo hiệu ứng domino, sự yếu kém trong hệ thống doanh nghiệp nhà nước... Nhiều chuyên gia còn lo ngại thế hệ doanh nghiệp vừa và nhỏ vốn chẳng có cơ hội “ngoi lên” ở Việt Nam, bởi lẽ sức cạnh tranh quá yếu. Doanh nghiệp nào phát triển một chút thì bị doanh nghiệp nước ngoài mua lại, còn không thì đua nhau phá sản vì không thể tồn tại được trên thị trường đầy cạnh tranh. Những nỗi lo này, khi AC mà đặc biệt là AEC hình thành, sẽ càng tăng lên bội phần vì sự xuất hiện ngày càng mãnh liệt của các đối thủ đến từ nội khối và các quốc gia thuộc khối đối tác đối thoại với ASEAN.
Cần lưu ý rằng, khi AEC thành lập, bên cạnh Việt Nam có cơ hội đa dạng hóa thị trường xuất nhập khẩu, thì các doanh nghiệp nước ngoài cũng tăng cơ hội lựa chọn đầu tư. Tức là các doanh nghiệp có thể chọn Lào, Campuchia, Myanmar, Philippines... để đến đầu tư hậu AEC thay vì vẫn chọn Việt Nam. Điều này có nghĩa là nếu Việt Nam không nhanh chóng cải cách và hoàn thiện một số vấn đề liên quan đến môi trường đầu tư, chất lượng giáo dục và nguồn lao động, các khâu chuỗi cung ứng hàng hóa theo chuẩn khu vực thì các khoản lợi từ AC sẽ trôi theo nguyên tắc “nước chảy chỗ trũng”, chỗ nào tốt, lợi ích ắt theo.
Việc làm: lo nhiều hơn phấn khởi
Một trong những nội dung của AEC chính là dịch chuyển việc làm. AEC cho phép nguồn lao động dịch chuyển tự do hơn, thoải mái hơn, cởi mở hơn trong khu vực nội khối. Hiện AC đang thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam , Lào, Campuchia... Các cơ chế AEC cho phép người lao động có tay nghề có nhiều chọn lựa hơn, tức là các lao động tay nghề thấp sẽ có ít cơ hội hơn. Với khả năng chuyên môn, kỹ năng, kinh nghiệm và trình độ về ngoại ngữ nằm ở mức áp chót trong khu vực, lao động thất nghiệp hay làm việc trái tay sẽ là những nỗi lo dài hạn cho Việt Nam, nhất là trong bối cảnh ngành giáo dục những năm qua chưa có những dấu hiệu được cải thiện đáng kể.
* Blog của Cao Huy Huân là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
