Thành tích của Nữ hoàng Anh Elizabeth, người qua đời hôm 8/9 sau 70 năm trên ngai vàng, là duy trì sự mến chuộng của chế độ quân chủ qua nhiều thập kỷ thay đổi chính trị, xã hội và văn hóa vốn đe dọa biến chế độ này thành một chủ nghĩa sai niên đại.
Là một nhân vật được tôn trọng, đáng tin cậy, người trị vì lâu hơn bất kỳ quốc vương Anh nào khác, bà Elizabeth đã giúp hướng thể chế này vào thế giới hiện đại, loại bỏ các nghi lễ của triều đình và làm cho nó trở nên cởi mở và dễ tiếp cận hơn, tất cả trước ống kính của phương tiện truyền thông ngày càng xâm nhập và thù địch.
Trong khi quốc gia mà bà trị vì đôi khi phải vật lộn để tìm vị trí của mình trong một trật tự thế giới mới và gia đình của chính bà thường không đáp ứng được kỳ vọng của công chúng, thì bản thân nữ hoàng vẫn là một biểu tượng của sự ổn định. Bà cũng cố gắng vượt qua rào cản giai cấp và giành được sự tôn trọng miễn cưỡng của ngay cả những người cộng hòa cứng rắn.
Đối với phần lớn thế giới, bà là hiện thân của nước Anh, nhưng bà vẫn là một cá nhân bí ẩn, không bao giờ trả lời phỏng vấn và hiếm khi bày tỏ cảm xúc hay đưa ra quan điểm cá nhân trước công chúng - một người phụ nữ được hàng triệu người công nhận nhưng hầu như không được ai biết rõ.
“Tôi nghĩ bà đã mang lại cuộc sống, năng lượng và niềm đam mê cho công việc của mình, bà đã tìm cách để hiện đại hóa và làm chế độ quân chủ tiến hóa không giống những chế độ khác”, cháu trai của bà, Hoàng tử William, người thừa kế ngai vàng, cho biết trong một bộ phim tài liệu truyền hình năm 2012.
Nữ hoàng trẻ
Elizabeth Alexandra Mary sinh ngày 21 tháng 4 năm 1926 tại số 17 phố Bruton ở trung tâm London.
Người ta không kỳ vọng cô công chúa trẻ này sẽ lên ngôi: chỉ sau khi chú của bà là Vua Edward VIII thoái vị vào năm 1936 vì tình yêu của ông với bà Wallis Simpson, người Mỹ đã ly hôn, thì vương miện được trao cho thân phụ bà, Vua George VI, khi bà 10 tuổi.
Bà chỉ mới 25 tuổi khi cha bà qua đời và bà trở thành Nữ hoàng Elizabeth II vào ngày 6 tháng 2 năm 1952, trong khi đang công du ở Kenya cùng với chồng là Hoàng tử Philip. Ông Winston Churchill là thủ tướng đầu tiên trong số 15 thủ tướng phục vụ dưới thời trị vì của bà.
Bà nói trong một bộ phim tài liệu năm 1992: “Theo một cách nào đó, tôi không có học việc, cha tôi qua đời khi còn quá trẻ và vì vậy mọi chuyện diễn ra rất đột ngột và tôi hoàn thành công việc tốt nhất có thể.”
Trong suốt 70 năm trên ngai vàng, nước Anh đã trải qua một sự thay đổi đáng kể.
Những năm 1950 khắc khổ sau chiến tranh đã nhường chỗ cho những năm 60 dao động, sự lãnh đạo gây chia rẽ của bà Margaret Thatcher trong những năm 80, kỷ nguyên Lao động Mới ba nhiệm kỳ của ông Tony Blair, sự trở lại của nền kinh tế thắt lưng buộc bụng và sau đó là đại dịch COVID-19.
Các chính phủ Lao động và Bảo thủ đến rồi đi, chủ nghĩa nữ quyền đã thay đổi thái độ đối với phụ nữ, và nước Anh trở thành một xã hội đa sắc tộc, mang tính quốc tế hơn nhiều.
Bà Elizabeth lên ngôi trong phần lớn thời kỳ Chiến tranh Lạnh kể từ cái chết của nhà lãnh đạo Liên Xô Josef Stalin. Trong thời gian trị vì của bà, có 14 tổng thống Hoa Kỳ, từ Harry S. Truman đến Joe Biden, và bà đã gặp tất cả trừ Tổng thống Lyndon Johnson.
Việc Anh bỏ phiếu rời Liên hiệp châu Âu vào năm 2016 đã phơi bày sự chia rẽ sâu sắc trong xã hội Anh, trong khi những người theo chủ nghĩa dân tộc tiếp tục thúc đẩy một cuộc trưng cầu dân ý mới về nền độc lập của Scotland có khả năng chia rẽ Vương quốc Anh.
Người Scotland đã bỏ phiếu để ở lại Vương quốc Anh.
Bình đẳng nhiều hơn
Theo thời gian, nước Anh đã phát triển thành một xã hội bình đẳng hơn, nơi mà giai cấp thống trị phải nhường chỗ cho một tầng lớp trung lưu đang phát triển, nơi giới quý tộc không còn thống trị các trường đại học hàng đầu và phần lớn những người cha truyền con nối mất ghế trong Thượng viện.
Lúc đầu, bà Elizabeth chủ yếu dựa vào đội ngũ cố vấn cũ của cha mình nhưng dần dần bà đã mang thêm nhiều nhà ngoại giao chuyên nghiệp và giám đốc kinh doanh vào triều đình khi bà và chồng tìm cách hiện đại hóa chế độ quân chủ.
“Bà thông minh, giàu lòng trắc ẩn, bà có cái nhìn sâu sắc và có những đức tính điển hình và truyền thống liên kết với người Anh”, cựu Thủ tướng John Major nói trong lễ kỷ niệm sinh nhật lần thứ 90 của bà.
“Nếu bạn đang xây dựng một người nào đó trở thành quốc vương Anh ở đây, tôi nghĩ bạn nên xây dựng một người giống hệt như bà Elizabeth II.”
Năm 1992, nữ hoàng đáp trả những lời chỉ trích về sự giàu có của hoàng gia bằng cách đề nghị đóng thuế thu nhập và cắt giảm số lượng người thân trong gia đình trong bảng lương nhà nước.
Nhưng những năm bà ở trên ngai vàng thường không thuận buồm xuôi gió.
Bà đã dành phần lớn thời gian đầu của triều đại để từ biệt Đế quốc Anh vốn được tích lũy dưới thời tổ tiên của bà, từ Kenya đến Hong Kong. Barbados là quốc gia gần đây nhất loại bỏ bà làm nguyên thủ quốc gia vào tháng 11 năm 2021.
Tuy nhiên, bà vẫn là quốc vương của 15 quốc gia và là người đứng đầu Khối Thịnh vượng chung.
Cuộc hôn nhân của bà với ông Philip, một hoàng tử Hy Lạp mà bà kết hôn ở tuổi 21, vẫn bền chặt suốt 73 năm cho đến khi ông qua đời vào tháng 4 năm 2021, nhưng chị em của bà, con gái và hai con trai của bà không may mắn trong tình yêu.
Bà nổi tiếng khi mô tả năm 1992 là “năm khủng khiếp” nhân kỷ niệm 40 năm lên ngôi sau khi cuộc hôn nhân của ba trong số bốn đứa con của bà thất bại và một vụ hỏa hoạn tại dinh thự lâu đài Windsor của bà.
Cái chết của Công nương Diana
Cái chết vào năm 1997 của Công nương Diana, người vợ đã ly hôn của con trai cả Charles của bà Elizabeth, gây tổn hại thêm cho uy tín của hoàng gia khi nữ hoàng và những người thân khác ban đầu giữ im lặng, trong khi dân chúng rất đông tụ tập ở London để thương tiếc Diana.
Giáo sư Vernon Bogdanor, một chuyên gia về lịch sử hiến pháp Anh nói: “Không phải là bà không bao giờ sai, mà tích cực hơn là - bà hiểu người dân Anh.”
Những lời chỉ trích chính đối với bà là bà quá trang trọng, xa cách và không thân thiện.
Các nhà phê bình cho biết lần duy nhất bà thể hiện cảm xúc thực sự trước công chúng là khi hoàng gia chia tay trong nước mắt với chiếc du thuyền lộng lẫy Britannia của họ, vài tháng sau phản ứng nghiêm nghị của bà trước cái chết của Diana.
Nhưng theo những người làm việc gần gũi với bà, về mặt riêng tư, bà là người nhạy bén, vui tính và nhận thức sâu sắc về tâm trạng của đất nước.
Một cựu nhân viên bảo vệ, ông Richard Griffin, đã kể lại hồi đầu năm nay về việc hai du khách người Mỹ đã tiếp cận ông và nữ hoàng trong khu đất của bà ở Scotland và không nhận ra bà.
Bà đã đồng ý chụp ảnh một trong số họ với ông ta. Ông Griffin sau đó đã chụp ảnh cho họ với nữ hoàng.
Ít hình thức
Trong 20 năm qua, được hỗ trợ bởi hoạt động truyền thông chuyên nghiệp và tinh vi hơn, càng ngày càng ít hình thức hơn xung quanh nữ hoàng và gia đình của bà.
Hàng triệu người đã đến dự lễ kỷ niệm đánh dấu năm thứ 50, 60 và 70 của bà trên ngai vàng, trong khi vai diễn chính của bà trong một bộ phim James Bond giả đã trở thành điểm nhấn của lễ khai mạc Thế vận hội Olympic London 2012.
Trong đoạn phim ngắn, bà chào nam diễn viên Bond Daniel Craig tại Cung điện Buckingham, chỉ thốt ra bốn từ trước khi hiệu ứng hình ảnh cho thấy bà dường như đang cùng anh lên trực thăng và nhảy dù xuống sân vận động.
Các phụ tá của bà cho biết bà hay pha trò với các nhà lãnh đạo thế giới, dễ dàng làm quen với những người đứng đầu chính phủ của Khối thịnh vượng chung lâu năm và thích đặt cược vào ngựa đua. Đua ngựa là một niềm đam mê lâu dài của bà.
Bà cũng được tháp tùng trong hầu hết thời gian trị vì của mình bởi những chú khuyển corgi, chúng nổi tiếng vì đã bám gót các nhân viên hoàng gia và là hậu duệ của con chó có tên Susan mà bà nhận được như một món quà sinh nhật lần thứ 18 từ cha mẹ mình.
Ông Matthew Dennison, một người viết tiểu sử về bà Elizabeth nói: “Những gì chúng ta thực sự biết về nữ hoàng là rất ít.”
“Chúng tôi biết rằng bà thích đua ngựa. Chúng tôi biết rằng bà thích chó corgis. Chúng tôi biết rằng bà thích chăn và tấm trải giường hơn chăn lông vũ. Nhưng ngoài ra, chúng tôi hầu như không biết gì về bà.”
Trong Chiến tranh Thế giới thứ hai, bà học trở thành một người lái xe và một thợ cơ khí khi phục vụ trong Dịch vụ lãnh thổ phụ trợ (chi nhánh phụ nữ của Quân đội Anh).
Tình yêu của bà đối với hoạt động ngoài trời và động vật đã được ghi lại rõ ràng.
Vợ của Hoàng tử William, bà Kate, nói rằng đằng sau những cánh cửa đóng kín, nữ hoàng tránh xa sự phô trương của hoàng gia.
“Bạn sẽ kỳ vọng sẽ có nhiều sự hoành tráng và nhiều ồn ào ... nhưng thực sự điều thực sự cộng hưởng với tôi là tình yêu của bà dành cho những điều đơn giản, không ồn ào và tôi nghĩ đó là một phẩm chất đặc biệt cần có”, bà Kate nói với một bộ phim tài liệu truyền hình để đánh dấu sinh nhật lần thứ 90 của bà Elizabeth.
Đăng quang
Bà Elizabeth trở thành nữ hoàng vào năm 1952 và được trao vương miện vào ngày 2 tháng 6 năm 1953 trong một buổi lễ truyền hình ở Tu viện Westminster, là quốc vương thứ 40 trong dòng dõi hoàng gia có nguồn gốc từ William Nhà chinh phạt vào năm 1066.
Vào tháng 9 năm 2015, bà đã vượt qua Nữ hoàng Victoria để trở thành quốc vương trị vì lâu nhất của đất nước, một thành tích mà bà nói rằng bà chưa bao giờ mong muốn và năm sau có nhiều lễ kỷ niệm hơn cho sinh nhật lần thứ 90 của bà.
Bà lên ngôi cùng tuổi với bà Elizabeth I, nhưng trong khi Elizabeth đệ nhất chứng kiến đất nước của mình đạt được vị thế của một quốc gia thương mại quan trọng vào thế kỷ 16, thì tên tuổi của bà đã dẫn dắt một nước Anh tuột khỏi vị trí dẫn đầu thế giới về ngành công nghiệp và công nghệ.
Khi vị trí của nước Anh thay đổi, nữ hoàng đứng ra ủng hộ sự thống nhất, và sự hào nhoáng xung quanh gia đình bà - với những cỗ xe mạ vàng và đám cưới hoàng gia hoành tráng - là nguồn tự hào dân tộc của nhiều người.
Cuộc hôn nhân của Hoàng tử William vào năm 2011 với thường dân Kate Middleton chứng kiến hơn một triệu người trên đường phố London và thu hút khoảng hai tỷ người xem toàn cầu, là minh chứng cho điều đó.
Các cuộc thăm dò dư luận cho thấy đất nước vẫn chủ yếu tin tưởng vào vị quân chủ cha truyền con nối làm nguyên thủ quốc gia.
Tuy nhiên, với cái chết của bà, tương lai của chế độ quân chủ sẽ phải đối mặt với sự giám sát hơn bao giờ hết.
Một số nhà bình luận nói rằng công chúng Anh, vốn gắn bó với nữ hoàng đã phục vụ lâu dài, có thể không cảm thấy như vậy đối với Thái tử Charles và các cuộc thăm dò cho thấy ông ít được ưa chuộng hơn.
Quyết định của Hoàng tử Harry và người vợ Mỹ Meghan, một cựu nữ diễn viên, từ bỏ các vai trò hoàng gia của họ cũng khiến hoàng gia mất đi hai nhân vật nổi tiếng toàn cầu, trong khi những cáo buộc của họ nhắm vào hoàng gia về việc phân biệt chủng tộc vẫn còn đó.
Vụ kiện dân sự lạm dụng tình dục tại Mỹ đối với con trai thứ hai là Hoàng tử Andrew, mà ông đã trả tiền để giải quyết, cũng đã gây thiệt hại cho danh tiếng của hoàng gia.
Ông Andrew phủ nhận mọi hành vi sai trái trong vụ án do bà Virginia Giuffre đưa ra, người đã cáo buộc ông tấn công tình dục và đánh đập bà khi bà còn là nạn nhân tuổi teen của tội phạm tình dục Jeffrey Epstein.
Cuộc sống gia đình và nhiệm vụ trước công chúng
Ở bên cạnh bà trong gần suốt thời gian trị vì là chồng bà, người mà bà cho là “sức mạnh và sự tồn tại” của bà.
Bà nói vào tháng 2 năm 2022 khi đánh dấu 70 năm trên ngai vàng: “Tôi thật may mắn khi ở bên Hoàng thân Philip, tôi có một người bạn đời sẵn sàng thực hiện vai trò người phối ngẫu và hy sinh không vị kỷ.”
Họ có 4 người con: Charles sinh năm 1948, Anne năm 1950, Andrew sinh năm 1960 và Edward năm 1964.
Bà có tám người cháu và 12 người chắt.
Trong phần lớn thời gian trị vì của mình, bà bị thiên hạ săm soi chú ý bởi ba người phụ nữ - người mẹ nổi tiếng của bà, Nữ hoàng Elizabeth, em gái bà Margaret và sau đó là Công nương Diana.
Nhưng nỗi buồn cá nhân khi mất mẹ và em gái - những người đã qua đời chỉ vài tuần trong Năm Vàng 2002 - đã giúp nữ hoàng thiết lập vị trí của riêng mình, khiến bà trở thành nhân vật mẫu hệ không thể tranh cãi của quốc gia.
Cuộc đời làm việc của bà bao gồm hàng nghìn lần tham gia chính thức, từ các chuyến đi đến trường học và bệnh viện, cho đến các buổi lễ lớn của các chuyến thăm cấp nhà nước và các sự kiện quốc gia.
Bà nổi tiếng vì đã mặc những bộ trang phục màu sắc rực rỡ với một chiếc mũ phù hợp trong các lễ đính hôn của hoàng gia, để đảm bảo rằng bà nổi bật giữa đám đông.
Bà cũng rất coi trọng các nhiệm vụ tôn giáo của mình với tư cách là Giáo chủ Tối cao của Giáo hội Anh.
Bà đã công du nhiều hơn bất kỳ quốc vương nào trước đây, thực hiện hơn 250 chuyến thăm nước ngoài đến hơn 100 quốc gia. Bà nổi tiếng với sức chịu đựng dẻo dai và bắt đầu cắt giảm thời gian biểu bận rộn cho các chuyến du hành nước ngoài chỉ khi bước sang tuổi 80.
Ngay cả khi ở độ tuổi 90, bà vẫn thường xuyên chủ tọa các cuộc đính hôn. Vào một sự kiện như vậy ở tuổi 93, bà nói với các quan chức rằng bà vẫn có thể trồng cây trước khi xúc đất vào hố, và phải hai năm sau đó bà mới cần chống gậy trước công chúng.
Khi bà nhập viện vào tháng 3 năm 2013 với các triệu chứng của bệnh viêm dạ dày, đây là lần đầu tiên bà phải điều trị tại bệnh viện trong một thập niên.
Mãi cho đến tháng 10 năm 2021, bà mới trải qua một đêm trong bệnh viện và bà kiên cường tiếp tục với những nhiệm vụ nhẹ nhàng ngay cả khi kết quả xét nghiệm dương tính với COVID vào tháng 2 năm sau.
Tầm quan trọng lâu dài của bà đã được chứng minh khi bắt đầu đại dịch vào năm 2020. Với một quốc gia đang lo lắng bị khóa chặt, chính phủ đã nhờ đến nữ hoàng để trấn an trong một chương trình phát sóng trên truyền hình. Thông thường bà chỉ đưa ra những phát biểu như vậy trong chương trình phát sóng Giáng sinh hàng năm.
Năm 1981, một thanh niên người Anh đã bắn những phát súng mã tử gần bà trong buổi lễ Trooping the Colour. Bà không bị thương.
Cùng năm đó, một thiếu niên “bị rối loạn nghiêm trọng” đã cố gắng ám sát nữ hoàng khi bà đang đi thăm New Zealand nhưng anh ta đã bắn trượt bằng súng trường của mình.
Vào tháng 7 năm 1982, một người lao động thất nghiệp tên là Michael Fagan đã lẻn vào phòng ngủ của bà trong Cung điện Buckingham. Anh ta nói chuyện một lúc với bà Elizabeth trước khi bị nhân viên an ninh kéo ra ngoài.
Tương lai
“Người ta đã nói rằng nghệ thuật của sự tiến bộ là giữ gìn trật tự trong bối cảnh thay đổi và thay đổi giữa trật tự’, và về điều này, nữ hoàng là người độc nhất vô nhị”, Thủ tướng David Cameron khi đó nói trong một bài phát biểu trước quốc hội vào năm 2012.
“Bà chưa bao giờ đóng cửa tương lai; thay vào đó, bà đã dẫn đường cho nó.”
Gia đình nữ hoàng và giới chính trị của Anh đã lên tiếng ngưỡng mộ khả năng thích ứng mà không làm mất đi bất kỳ phẩm giá nào trong vai trò của bà.
Sự thành công trong tương lai của chế độ quân chủ có thể phụ thuộc vào mức độ người Anh ngưỡng mộ người tiếp theo trên ngai vàng.
Nhà viết tiểu sử hoàng gia Robert Lacey, người từng là cố vấn lịch sử cho bộ phim truyền hình Netflix “The Crown”, nói: “Chế độ quân chủ chỉ tốt khi những người làm công việc đó tốt”.
“Về cơ bản, khi bạn nhìn vào cấu trúc và cách vận hành của đất nước, chúng ta là một nước cộng hòa với món trang sức vinh quang mà tất cả chúng ta đều tận hưởng. Và chúng ta có thể luôn luôn vứt bỏ đồ trang trí rẻ tiền bất cứ lúc nào chúng ta muốn.”
Bà Elizabeth đã tự đặt ra mục tiêu cho cuộc đời mình ngay từ khi còn nhỏ.
“Tôi tuyên bố trước tất cả các bạn,” bà nói trong một chương trình phát sóng sinh nhật lần thứ 21, “rằng toàn bộ cuộc đời tôi, dù dài hay ngắn, sẽ được cống hiến để phục vụ các bạn và phục vụ cho gia đình hoàng gia vĩ đại của chúng ta.”
Diễn đàn