Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á sẽ đẩy nhanh các cuộc đàm phán với Trung Quốc về bộ quy tắc ứng xử nhằm giảm thiểu nguy cơ xung đột ở Biển Đông đang có tranh chấp gay gắt, một quan chức cấp cao của khối Đông Nam Á cho biết. Khối hy vọng sẽ kết thúc các cuộc đàm phán vào năm 2026.
Nhưng liệu bộ quy tắc ứng xử có ràng buộc về mặt pháp lý hay không vẫn đang được thảo luận.
Ông Kao Kim Hourn, tổng thư ký hiệp hội ASEAN, với các phóng viên trong hội nghị bàn tròn hôm 12/6: “Chúng tôi tiếp tục kêu gọi tất cả các bên trực tiếp liên quan kiềm chế”. “Chúng tôi không thể phủ nhận thực tế là tình hình vẫn tiếp tục leo thang”.
Tuần này, ông Kao sẽ đến Washington trong chuyến thăm làm việc đầu tiên nhằm thúc đẩy Quan hệ đối tác chiến lược toàn diện giữa khối ASEAN và Hoa Kỳ.
Philippines mong muốn đối thoại với Trung Quốc
Trong một cuộc hội thảo tại Trung tâm Stimson hôm 12/6, Thứ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ Kurt Campbell kêu gọi ASEAN “gửi một thông điệp không thể nhầm lẫn về những lo ngại liên quan đến các hành động khiêu khích ở vùng biển rõ ràng là của Philippines”.
Nhận xét của ông được đưa ra trong bối cảnh căng thẳng gia tăng giữa Trung Quốc và Philippines do những vụ va chạm gần đây gần vùng biển xung quanh Bãi Cỏ Mây (Bãi cạn Second Thomas).
Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế CSIS, đây là một thực thể hàng hải ngoài khơi trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines, cách đảo Palawan của Philippines chưa đầy 370 km và cách đảo Hải Nam của Trung Quốc khoảng 1111 km.
Ông Campbell nói thêm rằng Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr “không tìm kiếm một cuộc khủng hoảng” nhưng mong muốn đối thoại với Bắc Kinh. “Chúng tôi đang mong đợi Trung Quốc ngừng các hoạt động khiêu khích”, ông Campbell nói.
Theo phán quyết ràng buộc về mặt pháp lý của tòa án quốc tế ban hành vào tháng 7 năm 2016, Bãi Cỏ Mây (Bãi cạn Second Thomas) nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines và Trung Quốc không có yêu sách hàng hải hợp pháp đối với vùng biển xung quanh thực thể này.
Bắc Kinh đã bác bỏ phán quyết này, tuyên bố “chủ quyền không thể tranh cãi” đối với hầu hết Biển Đông.
“Tất cả các quốc gia thành viên ASEAN đều thực hiện chính sách đối ngoại của riêng mình”, ông Kao nói khi được hỏi liệu khối khu vực có đưa ra tuyên bố mạnh mẽ ủng hộ Philippines hay không. “Trong trường hợp này, thực tế là tùy thuộc vào từng quốc gia thành viên” để quyết định.
Giới phân tích vẫn hoài nghi
Một số nhà phân tích cho rằng kể từ năm 2017, họ đã nhiều lần nghe nói rằng một bộ quy tắc ứng xử sắp ra mắt, nhưng nó chưa bao giờ đến từ các bên tranh chấp thực sự có bất đồng với Trung Quốc.
Một điểm khúc mắc khác là trong khi ASEAN từ lâu đã khẳng định một bộ quy tắc ứng xử phải có tính ràng buộc về mặt pháp lý thì Trung Quốc chưa bao giờ chấp nhận quan điểm then chốt này.
“ASEAN vẫn khá chia rẽ ở chỗ các bên không thực sự đầu tư vào việc giải quyết hoặc thậm chí quản lý vấn đề này và sẽ không thay mặt cho các thành viên của họ mạo hiểm khiến Trung Quốc không hài lòng. Điều này thực sự khiến các bên tranh chấp - đặc biệt là Philippines và Việt Nam - thường đứng một mình trong các cuộc đàm phán với Trung Quốc”, ông Greg Poling, giám đốc Sáng kiến Minh bạch Hàng hải châu Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, cho biết.
Những người khác, bao gồm ông Luigi Joble, giảng viên tại Đại học De La Salle có trụ sở tại Manila, cho biết thách thức như vậy - sự thiếu thống nhất giữa các quan điểm khác nhau của các nước thành viên – “không may là đã trở thành vấn đề thường xuyên trong các giao dịch của ASEAN với Trung Quốc về Biển Đông, bao gồm cả Bộ Quy tắc Ứng xử kéo dài hàng thập niên trong các cuộc đàm phán về Biển Đông.”
Ông Joble nói thêm rằng những rào cản trong việc ký kết bộ quy tắc ứng xử đã gặp phải trong suốt các cuộc đàm phán. Điều này đã thúc đẩy một số quốc gia có yêu sách phải thực hiện quyền kiểm soát đối với các thực thể biển đang tranh chấp, bất chấp việc vi phạm luật pháp quốc tế đã được thiết lập, với hy vọng những diễn biến như vậy sẽ ảnh hưởng đến kết quả của các cuộc đàm phán về quy tắc ứng xử.
Khối chia rẽ về xung đột Myanmar
Khối Đông Nam Á vẫn bị chia rẽ vì cuộc xung đột ở Myanmar, trước đây gọi là Miến Điện, bắt đầu từ hơn ba năm trước khi chính quyền quân sự lật đổ chính phủ được bầu cử dân chủ.
Các thành viên ASEAN độc tài như Lào và Campuchia tiếp tục hỗ trợ chính quyền quân sự Myanmar ở một mức độ nào đó.
Các thành viên khác, bao gồm Malaysia, Indonesia, Thái Lan và Singapore, đã có một số tương tác với phong trào kháng chiến ở Myanmar.
Ông Kao, người sinh ra ở Campuchia, cho biết: “Tôi tin rằng chúng ta không thể mong đợi một giải pháp hoặc sửa chữa nhanh chóng” để chấm dứt cuộc khủng hoảng ở Myanmar. Ông nói thêm: “Ưu tiên hàng đầu là loại bỏ bạo lực trên thực địa trong nước và thúc đẩy đối thoại toàn diện giữa các bên liên quan khác nhau để có một con đường chính trị tiến về phía trước”.
Ông Kao đã đến thăm Myanmar vào tháng trước. Ông cho biết nước này có thể cử một đại diện phi chính trị tới tham dự các cuộc họp cấp ngoại trưởng ASEAN vào tháng 7 tại thủ đô Vientiane của Lào. ASEAN sẽ tổ chức hội nghị thượng đỉnh vào tháng 10 tới.
“Về vấn đề chính trị, chúng ta không nên kỳ vọng nhiều vào ASEAN, bởi các nước thành viên chưa thể đạt được sự đồng thuận đáp ứng nhu cầu quan hệ chính trị của mình với các nước ngoài ASEAN. Vì vậy, họ xử lý những vấn đề đó một cách riêng lẻ trên cơ sở song phương”, bà Priscilla Clapp, cố vấn cấp cao tại Viện Hòa bình Hoa Kỳ, cho biết.
Ngay sau cuộc đảo chính quân sự, các nhà lãnh đạo của chín quốc gia thành viên ASEAN và người đứng đầu chính quyền quân sự Myanmar, Tướng Min Aung Hlaing đã đồng ý chấm dứt ngay lập tức bạo lực ở nước này; đối thoại giữa tất cả các bên; việc bổ nhiệm một đặc phái viên; hỗ trợ nhân đạo của ASEAN; và chuyến thăm của đặc phái viên tới Myanmar để gặp gỡ các bên.
“Tôi nghĩ sự đồng thuận năm điểm về cơ bản đã chết,” bà Clapp nói với VOA, viện dẫn những điều kiện mà phe đối lập nói là vô lý, bao gồm cả tính phi thực tế của việc tổ chức các cuộc bầu cử mới trong hoàn cảnh hiện tại trong nước và chấp nhận quay trở lại thời kỳ hiến pháp quân sự năm 2008.
Bà nói thêm rằng đặc phái viên của ASEAN không thể đạt được bất kỳ tiến bộ nào trong việc chấm dứt xung đột nếu không có sự tham gia của Chính phủ Thống nhất Quốc gia Myanmar - vốn tự coi mình là chính phủ bóng tối - cũng như các bên quan trọng khác trong cuộc xung đột.
Diễn đàn