Cảnh sát điều tra tại quận Yorkshire của bà Jo Cox ở miền bắc nước Anh từ chối không xác nhận hay phủ nhận rằng nghi can sát hại nhà lập pháp 41 tuổi có thể đã hành động vì những chủ trương dân tộc chủ nghĩa cực hữu.
Nhiều nhân chứng trong vụ tấn công của Thomas Mair, 52 tuổi, một người ở địa phương, cho hay ông ta đã hô to “Nước Anh trên hết” khi nổ súng 3 lần vào nhà lập pháp, đâm bà rồi nắm tóc kéo bà mẹ có 2 đứa con.
Đảng chính trị cực hữu nhỏ gọi là Britain First (Anh quốc trên hết) đã vận động từ nhiều năm đòi Anh quốc rời khỏi Liên hiệp Âu châu, nói rằng đảng không “dính líu” đến vụ tấn công nhắm vào nhà lập pháp thân EU, và ban lãnh đạo đảng đã lên án vụ tấn công.
Nhưng trong khi cảnh sát tìm cách xác định các động cơ của vụ nổ súng dã man này, nhân viên điều tra dường như tập trung vào hai điểm không nhất thiết có liên quan đến nhau. Một nguồn tin cảnh sát Yorkshire xác nhận với đài VOA rằng nhân viên điều tra đang xem xét những liên hệ mà Mair bị cáo buộc là có với các nhóm cực hữu cũng như nghiên cứu kỹ về bệnh sử tâm thần của nghi can.
Nhân viên điều tra đã khám xét nhà của Mair để tìm bằng chứng các tài liệu hữu khuynh cực đoan. Trung tâm Luật về Nghèo khó miền Nam có trụ sở ở Hoa Kỳ, là cơ quan theo dõi những nhóm thù ghét ở Mỹ và quốc tế, nói rằng Mair là người “ủng hộ lâu năm” một nhóm tân Phát xít gọi là Liên minh Dân tộc từ năm 1999.
Trung tâm này nói Mair đã đặt mua tài liệu trị giá 620 đôla của nhà in thuộc về tổ chức này, trong đó có những cuốn cẩm nang về cách chế tạo vũ khí tự chế, từ bom cho đến súng ống.
Theo trung tâm vừa kể, ông này còn đặt mua dài hạn ít nhất 10 năm bản tin thư S.A. Patriot, xuất bản ở Nam Phi của một nhóm có tên là Springbok Club, một nhóm chủ trương người da trắng là ưu việt, đã bênh vực cho một chế độ apacthai của người da trắng.
Trong một bản tin thư tháng 6, Springbok Club nói: “Ngày thứ Năm, 23 tháng 6 năm 2016, tất cả cử tri Anh sẽ có cơ hội bỏ phiếu về tương lai đất nước của mình. Họ có thể bỏ phiếu để hoặc bị kẹt lại trong Liên hiệp Âu châu giả tạo và thoái hóa này, hoặc lấy lại độc lập chủ quyền của mình”.
Người anh em cùng mẹ khác cha của Mair là Duane St Louis, nói với báo chí địa phương rằng anh ta chưa bao giờ nghe đương sự bày tỏ bất cứ niềm tin nào có tính phân biệt chủng tộc.
Nhưng anh này nói đương sự lâu nay đã mắc chứng rối loại tâm thần.
Trong một cuộc phỏng vấn với một nhật báo địa phương, Mair đã tránh né các vấn đề sức khỏe tâm thần. Anh này được phỏng vấn về công tác tình nguyện với trẻ em khuyết tật và được thừa nhận đã từng là bệnh nhân tại một trung tâm chăm sóc người trưởng thành bị bệnh tâm thần.
Trong cuộc phỏng vấn, anh này giải thích rằng anh cảm thấy việc làm tình nguyện “đã có hiệu quả tốt hơn cho anh ta hơn so với tất cả các liệu pháp tâm lý và thuốc men. Anh này nói thêm: "Nhiều người bị bệnh tâm thần bị cô lập về mặt xã hội và mất liên lạc với xã hội, những cảm tưởng mình không có giá trị gì cũng rất thông thường, chủ yếu do tình trạng thất nghiệp lâu dài".
Cái chết của bà Cox đã phủ một bóng tối lên cuộc vận động trưng cầu dân ý về EU. Bà là thành viên quốc hội đương nhiệm đầu tiên bị ám sát kể từ khi các đảng viên Cộng hòa Ireland sát hại một chính trị gia bảo thủ kỳ cựu vào năm 1990.
Cả hai bên chủ trương Ở lại hay Rời bỏ (EU) đề đình chỉ hoạt động trong vòng vài phút sau vụ ám sát nhà lập pháp hôm 16/6 để tỏ lòng kính trọng, và không có kế hoạch tiếp tục sinh hoạt trước ngày 18/6. Khi bắt đầu vận động trở lại, có phần chắc luận điệu sẽ dịu xuống trước cuộc bỏ phiếu ngày 23 tháng 6, theo dự đoán của các nhà bình luận.
Chủ biên chính trị của báo Daily Mirror thân Lao động, ông Jason Beattie, nói: “Hy vọng, luận điệu vận động nay sẽ thay đổi. Ông Nicholas Baines, giám mục giáo phận Leeds và là một người bạn của nhà chính trị bị ám sát, nói: “Lập luận chính trị trước đây rất đáng lên án”.
Các chính trị gia Anh ở cả hai bên trong cuộc tranh luận về EU đều thận trọng tránh bàn luận công khai về việc liệu vụ ám sát bà Cox có ảnh hưởng đến kết quả cuộc bỏ phiếu Brexit vào tuần tới hay không, vì lo ngại rằng bất cứ điều gì họ nói ra có thể mang ý nghĩa rẻ tiền và châm ngòi cho một phản ứng.
Tuy nhiên, nơi riêng tư, họ nghi là vụ này có thể làm xoay chuyển công luận có lợi cho bên chủ trương ở lại; nhất là nếu các quan hệ dân tộc chủ nghĩa cực hữu của thủ phạm sát hại bà Cox được công khai coi là có ý nghĩa trong việc hình thành hành động của Mair.
Chỉ vài giờ trước cái chết của bà Cox, các chính trị gia hàng đầu trong đảng Lao động đã bắt đầu tăng cường nỗ lực vào phút chót trong cuộc vận động để thuyết phục các ủng hộ viên còn chần chừ, nhiều người bày tỏ các tình cảm chống di dân vì sợ mất việc làm, để bỏ phiếu cho Anh ở lại EU.
Cựu thủ tướng Gordon Brown thuộc đảng Lao động, một người bạn của bà Cox, cũng tham gia cuộc chống đối, như ông đã làm vào những ngày cuối cuộc vận động năm ngoái trong cuộc trưng cầu dân ý về sự độc lập của Scotland. Ông lập luận rằng quyền của công nhân sẽ được bảo vệ tốt nếu ở lại trong khối Âu châu hơn so với việc rời khỏi khối này.
Các giới chức thuộc phe muốn ở lại nói nơi riêng tư rằng với lá phiếu bảo thủ bị chia rẽ, các ủng hộ viên truyền thống của đảng Lao động có phần chắc sẽ là một yếu tố then chốt trong việc quyết định kết quả trưng cầu dân ý. Và họ cho rằng vụ sát hại bà Cox có thể khiến cho các cử tri thuộc giới lao động miền bắc đi bỏ phiếu nhiều hơn và ủng hộ việc duy trì tư cách thành viên EU thay vì cục diện có thể khác.
