Sau khi Việt Nam tái hội nhập cùng thế giới, giữ vững mức tăng trưởng
cao trong nhiều năm liền, thì tình thế đã có dấu hiệu kém thuận lợi.
Thị trường chứng khoán suy sụp, thị trường nhà đất đóng băng, nạn tham
nhũng vẫn còn là mục tiêu chính phủ cam kết tận diệt hàng năm. Một
trong những vũ khí hiện đại, nhưng dễ sử dụng và hiệu quả, nhằm đối phó
với các tình hình tiêu cực đó là một hệ thống kiểm toán hữu hiệu. Lê
Dân của đài VOA trình bày thêm về việc này qua trao đổi cùng tiến sĩ
James Roth, người được phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Việt Nam bảo trợ
khóa huấn luyện vào tháng 9 tới tại thành phố Hồ Chí Minh.
Năm
2007, khi thị trường chứng khoán Việt Nam đang tăng trưởng không ngừng,
chính phủ dự định đẩy mạnh cổ phần hóa các doanh nghiệp lớn của nhà
nước và cho niêm yết trên thị trường chứng khoán. Trở ngại lớn lúc bấy
giờ là Việt Nam không có đủ công ty kiểm toán đạt chuẩn và được phép
kiểm toán các công ty niêm yết chứng khoán.
Với hàng ngàn công
ty đại chúng và trên 200 doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng
khoán, Việt Nam có hơn 150 công ty kiểm toán, nhưng chỉ có 11 công ty
được phép kiểm toán các công ty niêm yết, thì tình trạng đó quả là quá
tải. Để giải quyết nhanh, gọn và lẹ, bộ Tài chính Việt Nam ra quyết
định hạ chuẩn xét duyệt các công ty được phép kiểm toán các doanh
nghiệp niên yết chứng khoán.
Nhận xét về việc này, ông Robert G.
Tautges, chủ tịch tập đoàn Kiểm toán Quốc tế HLB, hồi tháng 10 năm
ngoái đến Việt Nam dự hội thảo quốc tế đã nói với báo Thanh Niên rằng
dù quá tải, Việt Nam cũng không nên hạ chuẩn các công ty kiểm toán cho
đủ số. Lý do là hiện nay tại Việt Nam cũng như trên thế giới, tất cả
các nhà đầu tư đều sử dụng báo cáo tài chính đã được kiểm toán bởi các
công ty kiểm toán có chất lượng và đáp ứng chuẩn mực quốc tế để đưa ra
các quyết định đầu tư. Nếu hạ chuẩn, báo cáo tài chính sẽ không đáp ứng
được mong muốn của họ và việc đầu tư sẽ giảm sút.
Nhận định đó
cũng được tiến sĩ James Roth chia sẻ. Ông là chủ tịch công ty tư vấn và
huấn luyện kiểm toán AuditTrends đang tiến hành một loạt khóa huấn
luyện vòng quanh thế giới. Vào tháng 9 tới, ông có hai ngày làm việc
tại thành phố Hồ Chí Minh dưới sự bảo trợ của phòng Thương mại Hoa Kỳ ở
Việt Nam.
Ông Roth cho biết: "Vâng, tôi nghĩ là Việt Nam có một
nền kinh tế phát triển rất là nhanh chóng, nhưng năm nay cũng có những
trở ngại tiềm ẩn, mà ta có thể ví như 'bom bên vệ đường'. Tôi không
muốn đi vào chi tiết vì tôi không phải kinh tế gia, nhưng khi quan sát
thì cũng có nhiều quan tâm về sự tăng trưởng quá nhanh, có thể nói là
vượt quá tầm kiểm soát. Nhu cầu của một nền kinh tế để tiếp tục phát
triển là đầu tư nước ngoài. Mà các nhà đầu tư nước ngoài muốn biết thật
chắc chắn về những gì họ mua và cảm thấy phần nào yên tâm. Phải có hy
vọng hợp lý đến mức nào đó về lọi nhuận thu được, sau khi lượng định
những rủi ro có thể xảy ra. Đó là vấn đề minh bạch. Họ muốn thấy rõ
những gì họ bỏ tiền ra mua."
Việt Nam hiện có trên 200 doanh
nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán, hàng ngàn doanh nghiệp
không, hay chưa niêm yết, mà vẫn có mua bán cổ phiếu gọi là OTC, tức
Over-the-Counter, và hàng chục ngàn doanh nghiệp khác, gọi là doanh
nghiệp đại chúng.
Tất cả chỉ trông cậy vào khoảng trên 150 công
ty kiểm toán. Trong số đó chỉ có 11 công ty được phép kiểm toán các
doanh nghiệp niêm yết. Những số liệu đó cho thấy tình hình khan hiếm và
cấp bách đến độ nào. Đó là chưa kể đến các lãnh vực khác cũng rất cần
kiểm toán trung thực và hiệu quả.
Về lợi ích của việc kiểm toán
đúng theo tiêu chuẩn quốc tế, tiến sĩ James Roth cho biết: "Những gì mà
kiểm toán nội bộ làm là thật sự tạo lợi ích cho một tổ chức, xuống tới
từng cấp độ. Theo định nghĩa của kiểm toán nội bộ thì đây là một nhiệm
vụ tư vấn, độc lập và có định hướng, mà thật sự làm tăng thêm giá trị
và cải thiện hoạt động của một tổ chức. Nó không đơn thuần chỉ là phần
vụ kiểm soát, nó giúp tổ chức đạt mục tiêu, áp dụng các tiến trình quy
củ, đồng thời quản lý được những rủi ro tài chính. Tất cả những điều đó
làm tăng thêm uy tín và giá trị của một tổ chức."
Theo nguyên
lý thì kỹ thuật kiểm toán được thiết kế để phát hiện tất cả những bất
thường trong quá trình hoạt động của một tổ chức. Thông thường, báo cáo
tài chính của các doanh nghiệp đã bao gồm những rủi ro đã dự kiến. Tuân
thủ việc công bố các thông tin một cách đầy đủ, trung thực, không những
chỉ là nhiệm vụ, mà rõ ràng còn là quyền lợi của họ nữa.
Nếu
một tổ chức hay doanh nghiệp nào không muốn công bố thông tin là đã tự
đánh mất, hay làm giảm thiểu uy tín của mình. Đặc biệt là đối với các
nhà đầu tư.
Mặt khác, kiểm toán tốt hiển nhiên là công cụ không những chống, mà còn phòng ngừa tham nhũng hiệu quả.
Gần
đây, khi vụ đề án 112 'Tin học hóa quản lý hành chính Nhà nước giai
đoạn 2001-005' vở lỡ, cơ quan Kiểm toán Nhà nước phải thú nhận là không
thể làm rõ mức độ thất thoát, tham nhũng. Trong một cuộc họp báo, ông
Vương Đình Huệ, tổng kiểm toán nhà nước, phải tuyên bố là mức thất
thoát cụ thể là bao nhiêu thì còn phải chờ kết quả điều tra của...công
an.
Cụ thể như việc báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, trang 17 có
ghi việc hợp đồng giữa bộ Giáo dục với công ty máy tính CMC xây dựng
phần mềm làm mất 445 triệu rưỡi đồng vì không có sản phẩm. Trong khi đó
phần mềm này của công ty đã được áp dụng nhiều nơi, đoạt nhiều giải
thưởng và được sử dụng rộng rãi tại các cơ sở giáo dục, mà Kiểm toán
Nhà nước lại không biết.
Khi được hỏi là nếu có một hệ thống
kiểm toán hữu hiệu thì liệu nạn tham nhũng có thể diệt được tận gốc hay
không? Tiến sĩ James Roth khẳng định: " Vâng, rất là nhiều. Ngay cả ở
mức độ kiểm toán nội bộ cơ bản nhất, nó cũng khảo sát mức tuân thủ về
những nguyên lý cơ bản, những tiến trình hoạt động, và phát hiện ngay
các vụ gian lận. Còn kiểm toán nội bộ cao cấp hơn có thể lượng giá cái
gọi là 'văn hóa đặc thù' của một cơ quan nhà nước, để đưa ra những đề
nghị cải tiến để tạo ra một "nền văn hóa nhiều đạo đức hơn."
Nhu
cầu cấp bách của Việt Nam về chuyên viên và công ty kiểm toán tầm cỡ
quốc tế thì ai cũng nhận thấy, nhưng việc hạ chuẩn để có ngay nhiều
chuyên viên, công ty kiểm toán, rõ ràng không phải là giải pháp hay, dù
là ít tốn kém nhất.
Thiếu bác sĩ chuyên khoa mà hạ chuẩn tốt
nghiệp của sinh viên y khoa thì phương hại tới sự an toàn của người
bệnh, tác động sức khỏe người dân.
Hạ chuẩn chuyên viên và
công ty kiểm toán còn gây hại từ công tác cổ phần hóa, phát triển thị
trường chứng khoán, ngân hàng, mà còn vô hiệu hóa công tác phòng chống
tham nhũng trong nhiều năm tới.
