Việt Nam cần hệ thống kiểm toán hữu hiệu

Sau khi Việt Nam tái hội nhập cùng thế giới, giữ vững mức tăng trưởng cao trong nhiều năm liền, thì tình thế đã có dấu hiệu kém thuận lợi. Thị trường chứng khoán suy sụp, thị trường nhà đất đóng băng, nạn tham nhũng vẫn còn là mục tiêu chính phủ cam kết tận diệt hàng năm. Một trong những vũ khí hiện đại, nhưng dễ sử dụng và hiệu quả, nhằm đối phó với các tình hình tiêu cực đó là một hệ thống kiểm toán hữu hiệu. Lê Dân của đài VOA trình bày thêm về việc này qua trao đổi cùng tiến sĩ James Roth, người được phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Việt Nam bảo trợ khóa huấn luyện vào tháng 9 tới tại thành phố Hồ Chí Minh.

Năm 2007, khi thị trường chứng khoán Việt Nam đang tăng trưởng không ngừng, chính phủ dự định đẩy mạnh cổ phần hóa các doanh nghiệp lớn của nhà nước và cho niêm yết trên thị trường chứng khoán. Trở ngại lớn lúc bấy giờ là Việt Nam không có đủ công ty kiểm toán đạt chuẩn và được phép kiểm toán các công ty niêm yết chứng khoán.

Với hàng ngàn công ty đại chúng và trên 200 doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán, Việt Nam có hơn 150 công ty kiểm toán, nhưng chỉ có 11 công ty được phép kiểm toán các công ty niêm yết, thì tình trạng đó quả là quá tải. Để giải quyết nhanh, gọn và lẹ, bộ Tài chính Việt Nam ra quyết định hạ chuẩn xét duyệt các công ty được phép kiểm toán các doanh nghiệp niên yết chứng khoán.

Nhận xét về việc này, ông Robert G. Tautges, chủ tịch tập đoàn Kiểm toán Quốc tế HLB, hồi tháng 10 năm ngoái đến Việt Nam dự hội thảo quốc tế đã nói với báo Thanh Niên rằng dù quá tải, Việt Nam cũng không nên hạ chuẩn các công ty kiểm toán cho đủ số. Lý do là hiện nay tại Việt Nam cũng như trên thế giới, tất cả các nhà đầu tư đều sử dụng báo cáo tài chính đã được kiểm toán bởi các công ty kiểm toán có chất lượng và đáp ứng chuẩn mực quốc tế để đưa ra các quyết định đầu tư. Nếu hạ chuẩn, báo cáo tài chính sẽ không đáp ứng được mong muốn của họ và việc đầu tư sẽ giảm sút.

Nhận định đó cũng được tiến sĩ James Roth chia sẻ. Ông là chủ tịch công ty tư vấn và huấn luyện kiểm toán AuditTrends đang tiến hành một loạt khóa huấn luyện vòng quanh thế giới. Vào tháng 9 tới, ông có hai ngày làm việc tại thành phố Hồ Chí Minh dưới sự bảo trợ của phòng Thương mại Hoa Kỳ ở Việt Nam.

Ông Roth cho biết: "Vâng, tôi nghĩ là Việt Nam có một nền kinh tế phát triển rất là nhanh chóng, nhưng năm nay cũng có những trở ngại tiềm ẩn, mà ta có thể ví như 'bom bên vệ đường'. Tôi không muốn đi vào chi tiết vì tôi không phải kinh tế gia, nhưng khi quan sát thì cũng có nhiều quan tâm về sự tăng trưởng quá nhanh, có thể nói là vượt quá tầm kiểm soát. Nhu cầu của một nền kinh tế để tiếp tục phát triển là đầu tư nước ngoài. Mà các nhà đầu tư nước ngoài muốn biết thật chắc chắn về những gì họ mua và cảm thấy phần nào yên tâm. Phải có hy vọng hợp lý đến mức nào đó về lọi nhuận thu được, sau khi lượng định những rủi ro có thể xảy ra. Đó là vấn đề minh bạch. Họ muốn thấy rõ những gì họ bỏ tiền ra mua."

Việt Nam hiện có trên 200 doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán, hàng ngàn doanh nghiệp không, hay chưa niêm yết, mà vẫn có mua bán cổ phiếu gọi là OTC, tức Over-the-Counter, và hàng chục ngàn doanh nghiệp khác, gọi là doanh nghiệp đại chúng.

Tất cả chỉ trông cậy vào khoảng trên 150 công ty kiểm toán. Trong số đó chỉ có 11 công ty được phép kiểm toán các doanh nghiệp niêm yết. Những số liệu đó cho thấy tình hình khan hiếm và cấp bách đến độ nào. Đó là chưa kể đến các lãnh vực khác cũng rất cần kiểm toán trung thực và hiệu quả.

Về lợi ích của việc kiểm toán đúng theo tiêu chuẩn quốc tế, tiến sĩ James Roth cho biết: "Những gì mà kiểm toán nội bộ làm là thật sự tạo lợi ích cho một tổ chức, xuống tới từng cấp độ. Theo định nghĩa của kiểm toán nội bộ thì đây là một nhiệm vụ tư vấn, độc lập và có định hướng, mà thật sự làm tăng thêm giá trị và cải thiện hoạt động của một tổ chức. Nó không đơn thuần chỉ là phần vụ kiểm soát, nó giúp tổ chức đạt mục tiêu, áp dụng các tiến trình quy củ, đồng thời quản lý được những rủi ro tài chính. Tất cả những điều đó làm tăng thêm uy tín và giá trị của một tổ chức."

Theo nguyên lý thì kỹ thuật kiểm toán được thiết kế để phát hiện tất cả những bất thường trong quá trình hoạt động của một tổ chức. Thông thường, báo cáo tài chính của các doanh nghiệp đã bao gồm những rủi ro đã dự kiến. Tuân thủ việc công bố các thông tin một cách đầy đủ, trung thực, không những chỉ là nhiệm vụ, mà rõ ràng còn là quyền lợi của họ nữa.

Nếu một tổ chức hay doanh nghiệp nào không muốn công bố thông tin là đã tự đánh mất, hay làm giảm thiểu uy tín của mình. Đặc biệt là đối với các nhà đầu tư.

Mặt khác, kiểm toán tốt hiển nhiên là công cụ không những chống, mà còn phòng ngừa tham nhũng hiệu quả.

Gần đây, khi vụ đề án 112 'Tin học hóa quản lý hành chính Nhà nước giai đoạn 2001-005' vở lỡ, cơ quan Kiểm toán Nhà nước phải thú nhận là không thể làm rõ mức độ thất thoát, tham nhũng. Trong một cuộc họp báo, ông Vương Đình Huệ, tổng kiểm toán nhà nước, phải tuyên bố là mức thất thoát cụ thể là bao nhiêu thì còn phải chờ kết quả điều tra của...công an.

Cụ thể như việc báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, trang 17 có ghi việc hợp đồng giữa bộ Giáo dục với công ty máy tính CMC xây dựng phần mềm làm mất 445 triệu rưỡi đồng vì không có sản phẩm. Trong khi đó phần mềm này của công ty đã được áp dụng nhiều nơi, đoạt nhiều giải thưởng và được sử dụng rộng rãi tại các cơ sở giáo dục, mà Kiểm toán Nhà nước lại không biết.

Khi được hỏi là nếu có một hệ thống kiểm toán hữu hiệu thì liệu nạn tham nhũng có thể diệt được tận gốc hay không? Tiến sĩ James Roth khẳng định: " Vâng, rất là nhiều. Ngay cả ở mức độ kiểm toán nội bộ cơ bản nhất, nó cũng khảo sát mức tuân thủ về những nguyên lý cơ bản, những tiến trình hoạt động, và phát hiện ngay các vụ gian lận. Còn kiểm toán nội bộ cao cấp hơn có thể lượng giá cái gọi là 'văn hóa đặc thù' của một cơ quan nhà nước, để đưa ra những đề nghị cải tiến để tạo ra một "nền văn hóa nhiều đạo đức hơn."

Nhu cầu cấp bách của Việt Nam về chuyên viên và công ty kiểm toán tầm cỡ quốc tế thì ai cũng nhận thấy, nhưng việc hạ chuẩn để có ngay nhiều chuyên viên, công ty kiểm toán, rõ ràng không phải là giải pháp hay, dù là ít tốn kém nhất.

Thiếu bác sĩ chuyên khoa mà hạ chuẩn tốt nghiệp của sinh viên y khoa thì phương hại tới sự an toàn của người bệnh, tác động sức khỏe người dân.

Hạ chuẩn chuyên viên và công ty kiểm toán còn gây hại từ công tác cổ phần hóa, phát triển thị trường chứng khoán, ngân hàng, mà còn vô hiệu hóa công tác phòng chống tham nhũng trong nhiều năm tới.