Trung Quốc nhiều lần được đề cập tới trong Sách Trắng Quốc phòng “bốn không” của Việt Nam, nhất là trong các vấn đề liên quan tới Biển Đông, và Hà Nội cũng thừa nhận “sự khác biệt” với nước láng giềng phương bắc về tranh chấp từng nhiều lần gây sóng gió trong quan hệ song phương.
“Sự khác biệt giữa Việt Nam và Trung Quốc trong vấn đề chủ quyền trên Biển Đông cần được xử lý hết sức tỉnh táo, cẩn trọng, không để ảnh hưởng tiêu cực đến đại cục hòa bình, hữu nghị và hợp tác phát triển của hai nước”, Sách Trắng Quốc phòng Việt Nam có đoạn.
“Giải quyết tranh chấp trên Biển Đông là một quá trình lâu dài, khó khăn, phức tạp vì liên quan đến nhiều nước, nhiều bên. Hai bên cần tiếp tục đàm phán, hiệp thương tìm kiếm giải pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế”.
Tài liệu quan trọng về chính sách quốc phòng của Việt Nam mới chính thức xuất hiện trên mạng của Bộ Quốc phòng Việt Nam hôm 10/12, nửa tháng sau khi được Thứ trưởng của Bộ này, ông Nguyễn Chí Vịnh, công bố ở Hà Nội.
Tài liệu lần đầu tiên xuất bản trong vòng một thập kỷ này viết thêm rằng “trong khi chờ đạt được một giải pháp cơ bản lâu dài cho vấn đề Biển Đông, Việt Nam và Trung Quốc cần nỗ lực giữ ổn định tình hình ở Biển Đông” cũng như “tuân thủ luật pháp quốc tế” và “không có hành động làm phức tạp thêm tình hình hoặc mở rộng thêm tranh chấp, không quân sự hóa, không có hành động vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực”.
Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp từ Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ở Singapore nhận định rằng “về chính sách quốc phòng, Sách Trắng không tiết lộ bất kỳ thay đổi đáng kể nào, ngoại trừ một điều chỉnh nhỏ đối với chính sách ‘ba không’ nổi tiếng lâu nay”.
Việt Nam từng tuyên bố “chủ trương không tham gia liên minh quân sự; không liên kết với nước này để chống nước kia; không cho nước ngoài đặt căn cứ quân sự hoặc sử dụng lãnh thổ Việt Nam để chống lại nước khác”, và nay, theo Sách Trắng Quốc phòng 2019, chính quyền Hà Nội thêm cái “không” thứ tư, đó là “không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế”.
Ông Hiệp cho rằng “việc bổ sung nguyên tắc không sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực rõ ràng là nhằm làm nổi bật bản chất phòng thủ và hòa bình của chính sách quốc phòng Việt Nam, đặc biệt là trong bối cảnh Việt Nam đang liên tục nỗ lực nâng cao năng lực quân sự của mình”.
“Đồng thời, nguyên tắc này cũng có thể nhằm góp phần nhấn mạnh tính phi pháp của các hành vi gây hấn ở Biển Đông, nơi Việt Nam đang phải đối mặt với áp lực và sự cưỡng ép ngày càng tăng, kể cả các lời đe dọa sử dụng vũ lực, từ Trung Quốc”, ông Hiệp nhận định thêm.
Sách Trắng Quốc phòng của Việt Nam cũng nói rằng Hà Nội “ủng hộ và bảo vệ quyền tự do đi lại, an ninh, an toàn hàng hải và hàng không trên Biển Đông”.
Hoa Kỳ thời gian qua nhiều lần đưa tàu tới gần các đảo nhân tạo của Trung Quốc ở Biển Đông để thực hiện các hoạt động khẳng định quyền tự do hàng hải, khiến Bắc Kinh phản ứng giận dữ.
Liên quan tới việc “tăng cường hợp tác quốc phòng với các nước để nâng cao khả năng bảo vệ đất nước và giải quyết các thách thức an ninh chung”, Sách Trắng Quốc phòng Việt Nam viết rằng “tùy theo diễn biến của tình hình và trong những điều kiện cụ thể, Việt Nam sẽ cân nhắc phát triển các mối quan hệ quốc phòng, quân sự cần thiết với mức độ thích hợp trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của nhau cũng như các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, hợp tác cùng có lợi, vì lợi ích chung của khu vực và cộng đồng quốc tế”.
Ông Murray Hiebert từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế nói với VOA tiếng Việt rằng với tuyên bố như trên, Hà Nội “phát đi tín hiệu tới Bắc Kinh rằng Việt Nam buộc phải mở rộng các mối quan hệ quốc phòng nếu Trung Quốc tiếp tục gây áp lực lên Việt Nam”.
Bên cạnh vấn đề Biển Đông, Trung Quốc cũng được nhắc tới trong Sách Trắng Quốc phòng Việt Nam liên quan tới các hiệp định về biên giới giữa Hà Nội và các nước láng giềng, trong đó có “Hiệp định hợp tác bảo vệ và khai thác tài nguyên du lịch thác Bản Giốc", vốn "chính thức có hiệu lực từ tháng 6 năm 2016”.
Tháng Bảy vừa qua, Trung Quốc công bố “Bạch thư Quốc phòng”, trong đó có cũng nhắc tới Việt Nam và Biển Đông, đồng thời nói rằng các lực lượng vũ trang của quốc gia đông dân nhất thế giới “quyết tâm bảo vệ chủ quyền” ở vùng biển tranh chấp.
Tài liệu có tựa đề “Quốc phòng Trung Quốc trong thời kỳ mới” viết rằng “tình hình Biển Nam Trung Hoa [Biển Đông] nhìn chung ổn định và cải thiện trong khi các nước trong khu vực đang xử lý phù hợp các rủi ro và khác biệt”.
Trong tuyên bố cho thấy Bắc Kinh nhiều khả năng sẽ không nhượng bộ trong vấn đề tranh chấp chủ quyền lãnh hải, “Bạch thư Quốc phòng” nói rằng “mục tiêu cơ bản” của chính sách phòng thủ quốc gia của quốc gia đông dân nhất thế giới là nhằm bảo vệ “các quyền lợi và chủ quyền hàng hải của Trung Quốc”.
