Các giới chức năng lượng hạt nhân và an ninh Hoa Kỳ, hôm Thứ hai, trình bày trước các nhà lập pháp chủ chốt trong Quốc hội về đề nghị triển hạn 30 năm thỏa thuận hợp tác năng lượng hạt nhân giữa Mỹ với Trung Quốc.
Cuộc họp kín ở Washington được triệu tập giữa bối cảnh Quốc hội bắt đầu xem xét xem có nên gia hạn một thỏa thuận có hiệu lực 30 năm qua sắp hết hạn vào cuối năm nay. Một thỏa thuận mới sẽ cho phép Trung Quốc, thị trường năng lượng hạt nhân lớn nhất trên thế giới, mua thêm nhiều lò phản ứng do Mỹ thiết kế cùng các kỹ thuật hạt nhân khác để tái chế plutonium từ nhiên liệu đã dùng.
Ngoài thỏa thuận với Trung Quốc, Mỹ hiện có 21 thỏa thuận năng lượng hạt nhân tương tự với các nước và với Đài Loan. Tổng thống Barack Obama đang kêu gọi Quốc hội chuẩn thuận thỏa thuận mới với Bắc Kinh.
Khi gửi yêu cầu qua Quốc hội đề nghị ‘xem xét ưu đãi,’ ông Obama nói thỏa thuận triển hạn sẽ cung cấp một khung sườn toàn diện cho sự hợp tác hạt nhân ôn hòa với Trung Quốc dựa trên cam kết của cả đôi bên về không phổ biến võ khí hạt nhân.
Quốc hội có 90 ngày để cân nhắc việc này. Các thành viên chủ chốt của Ủy ban Đối ngoại Thượng viện hứa sẽ xem xét kỹ các điều khoản đặc biệt vì Mỹ-Trung là hai cường quốc kinh tế lớn nhất thế giới và phương Tây đang thận trọng theo dõi các động thái của Bắc Kinh muốn bành trướng lợi ích ở Biển Đông.
Song song đó, một số nhà lập pháp Mỹ cũng nghi vấn liệu Bắc Kinh có tuân thủ các cam kết chiếu theo các hiệp ước không phổ biến võ khí hạt nhân quốc tế hay không, đặc biệt là bất kỳ chuyển giao kỹ thuật nào cho nước láng giềng Bắc Triều Tiên.
Nếu Quốc hội không hành động trước khi thời hạn duyệt xét hết hạn, thỏa thuận năng lượng hạt nhân với Trung Quốc sẽ tiếp tục có hiệu lực.
Chính quyền của Tổng thống Obama đã điều 5 giới chức ra trình bày trước ủy ban đối ngoại của Thượng viện, trong đó có một số người chuyên trách về việc không phổ biến võ khí hạt nhân, an ninh quốc tế, thương mại hải ngoại và an toàn hạt nhân.
Duyệt xét lại thỏa thuận với Bắc Kinh diễn ra giữa lúc Quốc hội Mỹ đang cân nhắc một dự luật gây tranh cãi kêu gọi một cuộc duyệt xét của Quốc hội trong vòng 30 ngày đối với thỏa thuận mà Mỹ và 5 cường quốc khác, bao gồm Trung Quốc, đang thương lượng với Iran để ngăn chặn Iran phát triển võ khí hạt nhân.
Thượng viện Mỹ đã chuẩn thuận dự luật này và hiện Hạ viện đang xem xét. Tổng thống Obama nói ông sẽ ký duyệt một khi Quốc hội chung quyết chấp thuận.
Cơ quan Nghiên cứu thuộc Quốc hội Mỹ cho hay thương mại hạt nhân của Hoa Kỳ với Trung Quốc đã gia tăng trong thập niên qua. Một công ty lớn của Mỹ, Westinghouse, đang xây 4 lò phản ứng đầu tiên trong hợp đồng bán cho Trung Quốc, 6 lò khác đã được lên kế hoạch, và 30 lò nữa đã được đề nghị.
