Vấn đề Biển Đông sẽ được mang ra thảo luận tại cuộc họp cấp cao của Diễn đàn Khu vực ASEAN ở Phnom Penh vào tuần tới, bất chấp sự phản đối của Trung Quốc. Các giới chức Đông Nam Á cho biết như thế trong lúc căng thẳng ở Biển Đông tiếp tục tăng cao với một vụ chạm trán giữa các tàu thuyền của chính phủ Trung Quốc và Việt Nam gần quần đảo Trường Sa.
Chính phủ Trung Quốc mới đây đã nhắc lại lập trường đàm phán song phương về vụ tranh chấp Biển Đông và nói rằng không nên để cho hội nghị cấp cao của Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), tổ chức ở thủ đô của Campuchia vào tuần sau, bị lợi dụng cho mục tiêu mà họ gọi là “mưu toan quốc tế hóa tranh chấp Biển Đông”.
Phát biểu tại cuộc họp báo hồi đầu tuần này ở Bắc Kinh, phát ngôn viên Lưu Vị Dân của Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói rằng “phía Trung Quốc tin rằng Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ARF là một diễn đàn quan trọng để nâng cao sự tin tưởng lẫn nhau và tăng cường hợp tác, chứ không phải là nơi thích hợp để thảo luận vấn đề Biển Nam Trung Hoa.”
Mặc dù vậy, các giới chức Đông Nam Á nói rằng vấn đề Biển Đông sẽ là một đề tài chính trong các cuộc họp diễn ra từ ngày 8 đến ngày 12 tháng này ở Phnom Penh.
Bản tin ngày 7 tháng 7 của hãng thông tấn PNA của Philippines trích lời phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Raul Hernandez nói rằng “mục đích của ARF là để cho các nước thành viên thảo luận và tham khảo ý kiến về các vấn đề chính trị và an ninh liên quan tới các quyền lợi và những mối quan tâm chung”, như vụ tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông.
Các giới chức Hoa Kỳ cũng dự trù thảo luận về vụ tranh chấp biển đảo này và bày tỏ ý định thúc đẩy cho việc đạt được một bộ qui tắc hành xử để ngăn chận những hành vi xâm lấn hoặc những vụ đối đầu quân sự trong khu vực.
Các giới chức ở Hà Nội dự kiến cũng sẽ đề cập tới vấn đề này sau khi đã phản đối việc Trung Quốc mời thầu thăm dò dầu khí trong vùng biển mà Việt Nam cho là thuộc chủ quyền của mình.
Một số người e rằng Campuchia có thể không muốn nêu vấn đề Biển Đông tại hội nghị Phnom Penh để lấy lòng Trung Quốc, là nước đã được Bắc Kinh cung cấp nhiều viện trợ trong những năm gần đây.
Tuy nhiên, các nhà ngoại giao Đông Nam Á cho rằng Campuchia không thể ngăn không cho các nước khác nêu lên những mối quan tâm chính đáng của họ tại cuộc họp quan trọng này.
Tin tức ở Philippines cho biết sau cuộc họp nội các hôm thứ 5 Tổng thống Benigno Aquino đã có quyết định về cách thức giải quyết vụ tranh chấp với Trung Quốc ở bãi cạn Scarborough (Trung Quốc gọi là đảo Hoàng Nham), nhưng quyết định đó tạm thời sẽ được giữ kín
Các nhà phân tích cho rằng có phần chắc quyết định này sẽ được chính thức loan báo tại hội nghị Phnom Penh vào tuần sau.
Những ý kiến trái ngược nhau về nghị trình của hội nghị ARF được đưa ra vài ngày sau khi các chiếc tàu của chính phủ Trung Quốc và Việt Nam chạm trán với nhau gần quần đảo Trường Sa.
Một bản tin của Đài truyền hình Trung ương Trung Quốc cho biết 4 chiếc tàu “Hải giám” Trung Quốc đã chặn đuổi “một chiếc tàu công vụ” của Việt Nam khi tàu này tiến tới gần các tàu Trung Quốc lúc đó đang thực hiện điều mà Bắc Kinh gọi cuộc tuần tiểu thường lệ để “bảo vệ chủ quyền và thu thập chứng cớ” ở vùng biển có tranh chấp giữa Trung Quốc, Đài Loan, Việt Nam, Philippines, Malaysia, và Brunei.
Tuy nhiên, một bản tin của hãng thông tấn chính thức của Việt Nam nói rằng tàu Việt Nam đã đuổi các tàu hải giám của Trung Quốc ra khỏi lãnh hải thuộc chủ quyền Việt Nam.
Các nhà quan sát cho rằng bất kể là tàu Trung Quốc đuổi tàu Việt Nam hay tàu Việt Nam đuổi tàu Trung Quốc thì vụ việc này cũng cho thấy tính chất cấp bách của việc có được một bộ qui tắc hành xử Biển Đông, thường được gọi tắt là COC.
Ông Justin Logan, một nhà nghiên cứu của Viện Cato ở Washington, cho đài VOA biết rằng nhiều người đang hy vọng có được tiến bộ về vấn đề COC tại hội nghị Phnom Penh. Ông Logan nói thêm như sau:
"Sẽ có một số áp lực, đặc biệt là đối với Hoa Kỳ, vì chúng ta là những người hô hào cho bộ qui tắc hành xử này. Nhưng bên cạnh đó cũng sẽ có áp lực lên khối ASEAN nói chung để họ đưa ra một điều gì đó mà tất cả các bên đều có thể chấp nhận được."
Trong lúc giới hữu trách Bắc Kinh hồi gần đây đã có những hành động mà nhiều người xem là có tính chất liều lĩnh hơn trong việc tranh giành chủ quyền ở Biển Đông, một nhà nghiên cứu của Trung Quốc nói rằng chính phủ nên tránh xảy ra xung đột quân sự với các nước khác đòi chủ quyền ở vùng biển này.
Trong bài viết đăng trên tờ China Daily hôm thứ sáu, ông Chử Hạo của Viện Nghiên cứu Nam và Đông Nam Á thuộc Viện Quan hệ Quốc tế Đương đại Trung Quốc, nói rằng một vụ xung đột như vậy sẽ đẩy Việt Nam, Philippines và có thể là toàn bộ các nước ASEAN vào vòng tay đang mở rộng của Mỹ, làm cho thành quả của những nỗ lực ngoại giao của Trung Quốc ở Đông Nam Á trong nhiều thập niên qua tan thành mây khói.
Ông Logan của Viện Cato cũng cho rằng giới lãnh đạo ở Trung Nam Hải nên có thái độ hoà hoãn hơn trong vấn đề Biển Đông:
"Tôi nghĩ rằng Trung Quốc sẽ có lợi hơn nếu họ không hành động theo kiểu khuất phục trước Hoa Kỳ hay là tránh ra nơi khác. Họ chỉ cần thối lui một chút để cho các nước trong khu vực có thể theo đuổi mục tiêu của mình là có được một mối quan hệ tốt đẹp với Trung Quốc song song với việc có được một mối quan hệ tốt đẹp với Hoa Kỳ."
Trong khi đó, các giới chức ở Washington lại một lần nữa bày tỏ mong muốn hợp tác với Trung Quốc trong nhiều vấn đề toàn cầu và khu vực, kể cả vấn đề Biển Đông, nơi mà Ngoại trưởng Hillary Clinton đã tuyên bố Hoa Kỳ có quyền lợi quốc gia.
Trợ lý ngoại trưởng Mỹ đặc trách Á châu Thái bình dương, ông Kurt Campell, mới đây cho báo chí biết rằng thông điệp hợp tác sẽ được nêu lên tại hội nghị ARF ở Phnom Penh:
"Đây là một thông điệp rất quan trọng cần phải đưa ra. Bởi vì tôi nghĩ rằng khối ASEAN thường có một mối lo ngại là vùng Đông Nam Á hoặc những vùng khác ở Á châu sẽ trở thành một khu vực có sự cạnh tranh nguy hiểm về chiến lược giữa Hoa Kỳ với Trung Quốc."
Ông Campbell cho biết như thế trong lúc Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ loan báo Ngoại trưởng Clinton sẽ đến dự hội nghị Phnom Penh trong chuyến du hành tới 5 nước Đông Á là Nhật Bản, Mông Cổ, Việt Nam, Lào, và Campuchia.
Ông Campbell nói thêm rằng việc tăng cường các mối quan hệ kinh tế, thương mại với các nước ASEAN sẽ là một phần trọng yếu trong chuyến du hành này:
"Có một điều vô cùng quan trọng đối với Hoa Kỳ là đưa ra một số sáng kiến cụ thể về kinh tế cho vùng Đông Nam Á, và điều đó cũng sẽ nêu bật một sự cam kết đáng kể của Hoa Kỳ đối với những hoạt động doanh thương trong khu vực."
Theo thông cáo của Bộ Ngoại giao Mỹ hôm mồng 5 tháng 7, khi đến Hà Nội ngày 10 tháng 7 Ngoại trưởng Clinton sẽ hội kiến các nhà lãnh đạo Việt Nam và chứng kiến lễ ký kết một số thỏa thuận về trao đổi giáo dục và các hợp đồng thương mại, và gặp gỡ các đại diện của cộng đồng doanh thương Hoa Kỳ và Việt Nam.
