Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh đã tuyên bố như vậy hôm 24/9 tại Asia Society (Hội Á châu) ở New York, Mỹ, trong buổi trao đổi về chủ đề có tên gọi “Vị trí của Việt Nam trong trật tự thế giới”.
Các bình luận của nhà ngoại cấp cao của Việt Nam đưa ra đúng ngày hãng tin Reuters dẫn lời hai giới chức cấp cao trong chính quyền của Tổng thống Obama cho biết rằng các cuộc thảo luận về việc nới lỏng lệnh cấm vận vũ khí “đang diễn ra ở Washington và có thể dẫn tới một quyết định vào cuối năm nay”.
Ông Minh nói:
“Gần 20 năm trước, chúng tôi bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ, và năm 2013, chúng tôi thiết lập quan hệ đối tác toàn diện với Hoa Kỳ. Mối quan hệ trở lại bình thường, nhưng [duy trì] lệnh cấm vũ khí sát thương của Mỹ [với Việt Nam] là điều bất thường. Nếu dỡ bỏ lệnh cấm thì mối bang giao mới bình thường, dù hai bên đã bình thường hóa quan hệ 20 năm trước.”
Việc Hoa Kỳ cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam nằm trong lệnh cấm vận vũ khí năm 1984 của Washington.
Khi được hỏi là liệu việc dỡ bỏ lệnh cấm vận rồi Việt Nam mua vũ khí từ Mỹ có làm cho Trung Quốc phật lòng hay không, ông Minh đáp:
“Nếu chúng tôi không mua vũ khí từ Mỹ, chúng tôi cũng mua từ nước khác. Vậy thì sao mà Trung Quốc phải phiền lòng?”
Hồi giữa tháng Sáu, phát biểu tại buổi điều trần nhằm chuẩn thuận chức vụ đại sứ Mỹ tại Việt Nam do Tổng thống Obama đề cử, ông Ted Osius cũng nói rằng đã đến lúc Washington cân nhắc dỡ bỏ lệnh cấm bán và chuyển giao vũ khí sát thương cho Việt Nam.
Ông Osius nói rằng Hoa Kỳ đã nói rõ cho phía Việt Nam biết rằng lệnh cấm này không thể được gỡ bỏ nếu không có tiến bộ quan trọng nào về nhân quyền.
Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam thừa nhận rằng Hà Nội và Washington “vẫn có những khác biệt liên quan tới nhân quyền”, nhưng hai bên “có các cuộc đối thoại để hiểu rõ hơn về vấn đề đó”.
Các nguồn tin cho hay, ông Minh sẽ hội kiến với Ngoại trưởng Hoa Kỳ John Kerry vào đầu tháng sau.
Theo các nhà quan sát, cuộc gặp này được cho là để đáp lễ lời mời của nhà ngoại giao hàng đầu nước Mỹ trong cuộc điện đàm giữa hai quan chức hồi tháng Năm, khi căng thẳng Việt - Trung vẫn còn leo thang.
Hồi tháng Năm vừa qua, khi Việt Nam và Trung Quốc đối đầu nhau quanh giàn khoan dầu gây tranh cãi ở biển Đông, ông Kerry đã mời ông Minh tới Washington 'để trao đổi về một loạt các vấn đề song phương lẫn khu vực thuộc phạm vi của thỏa thuận Đối tác Toàn diện'.
Gần đây nhất, hai nhà ngoại giao hàng đầu của Hoa Kỳ và Việt Nam đã dự cuộc họp song phương bên lề một hội nghị các bộ trưởng ngoại giao ASEAN ở Miến Điện hồi tháng Tám.
Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam cho rằng hiện có nguy cơ chưa từng có về khả năng xảy ra xung đột quân sự trên các vùng biển ở châu Á, nhưng ông đã tránh đề cập tới Trung Quốc.
Trả lời câu hỏi rằng liệu Việt Nam có phải đang cần Washington để đương đầu với Bắc Kinh, ông Minh nói:
“Tôi muốn nhấn mạnh lại chính sách mà chúng tôi gọi là 3 không: Không liên minh quân sự; không cho lập căn cứ quân sự ở Việt Nam và không liên minh chống lại bất kỳ nước nào. Điều đó có nghĩa là chúng tôi phát triển quan hệ với bất kỳ nước nào, nhưng không phải để chống lại nước thứ ba.”
Trong khi đó, cựu cố vấn cho thủ tướng Việt Nam, giáo sư Tương Lai, nói với VOA Việt Ngữ rằng quan điểm không liên minh với nước nào nhằm chống nước thứ ba là “tự trói buộc mình, không phù hợp với thực tế”, nhất là trong bối cảnh Trung Quốc đang lấn lướt trên Biển Đông.
“Khi mà cái thằng kẻ cướp nó đã vào tới tận sân nhà rồi, nó đã chĩa dao, mác, súng ống vào nhà mình rồi, nó uy hiếp mà những người trong nhà vẫn nói rằng là Việt Nam không liên minh với một nước khác để chống lại nước thứ ba thì không có sự mơ hồ, kỳ cục nào lại có thể tưởng tượng nổi, nếu không nói đó là một sự ngu xuẩn.”
Nhà nghiên cứu này cho rằng đã “đã đến lúc Việt Nam phải củng cố liên minh với các nước như Mỹ”.
Về cuộc họp giữa hai người đứng đầu ngành ngoại giao Việt - Mỹ sắp tới, ông Nguyễn Mạnh Hùng, giáo sư giảng dạy bộ môn quan hệ quốc tế tại Đại học George Mason, Hoa Kỳ nhận định với VOA Việt Ngữ rằng vấn đề vũ khí sát thương và Hiệp định Đối tác Thương mại xuyên Thái Bình Dương (TPP) sẽ nằm cao trong nghị trình cuộc gặp giữa hai nhà ngoại giao cấp cao Việt-Mỹ.
“Gần đây chúng ta thấy có hai vấn đề, thứ nhất là vũ khí sát thương. Việt Nam lần nào cũng đặt vấn đề đó cả. Bất cứ người nào gặp phía Mỹ thì đều đặt vấn đề bán vũ khí sát thương cho Việt Nam. Mà bên Mỹ thì ta thấy có sự ủng hộ mang tính bi-partisan, tức lưỡng đảng. Vấn đề thứ hai là vấn đề kinh tế, vấn đề TPP [Hiệp định Đối tác Thương mại xuyên Thái Bình Dương]. Những vấn đề đó vẫn còn giữa Mỹ và Việt Nam. Hai cái đó họ đang làm. Nó chỉ có hơi vướng mắc về vấn đề nhân quyền thôi.”
Theo nhận định của ông Earnest Bower, Giám đốc chương trình Đông Nam Á thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, 'Washington và Hà Nội ngày càng chia sẻ các mối quan tâm chung về kinh tế, an ninh và địa chính trị. Hai chính phủ cùng quan tâm tới việc bảo đảm tự do đường thủy và thương mại trên Biển Đông'.
