Sự thay đổi về liều lượng từ ngữ tại Hội nghị trung ương 12 có khả năng dẫn tới một sự chuyển đổi rõ hơn, lớn hơn và dứt khoát hơn về ý thức hệ tại đại hội đảng Cộng sản VN lần thứ 12. Để sau đó, trào lưu ‘cải cách thể chế’ sẽ khởi động và những gì chưa tìm thấy được về mặt tư tưởng chính trị sẽ được ‘thả nổi’.
Hiện tượng ‘lạ’
Một hiện tượng “lạ” đã diễn ra khi trong cả diễn văn khai mạc lẫn thông báo bế mạc của Hội nghị trung ương 12 đảng Cộng sản Việt Nam, kéo dài suốt một tuần từ ngày 5 đến ngày 11/10/2015 giữa những người bên đảng và phía chính phủ tranh nhau các vị trí trong “tứ trụ” cùng chức vụ tổng bí thư, đã chỉ một lần tính từ “xã hội chủ nghĩa” được nhắc đến mà không xuất hiện bất kỳ danh từ “chủ nghĩa xã hội” nào trong các đoạn văn chính trị.
Ngay cả cụm từ trước đây rất thường thấy là “xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa”, nay cũng được lược bớt phần đuôi tại Hội nghị trung ương 12.
Duy nhất một lần “xã hội chủ nghĩa” được dùng trong thông báo của Hội nghị trung ương 12 khi đề cập đến vấn đề “tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa”. Sự thay đổi về tính “thể chế” như vậy có thể khiến người đọc và giới quan sát liên tưởng đến điều kiện “kinh tế thị trường đầy đủ” mà Hoa Kỳ và các nước trong khối TPP đang yêu cầu nhà nước VN phải mau chóng thực hiện, bởi cho tới nay nhà nước này vẫn chưa đáp ứng bất cứ tiêu chí nào về kinh tế thị trường của phương Tây.
Cần nhắc lại, những từ ngữ “xã hội chủ nghĩa” và “chủ nghĩa xã hội” được dùng một cách kinh viện, tràn ngập và không thể thiếu trong văn bản của tất cả các hội nghị trung ương, đại hội đảng trước đây. Ngay cả tại Hội nghị trung ương 10 vào tháng Giêng năm 2015 là trang blog Chân dung quyền lực tung hoành, tấn công trực diện một số ủy viên Bộ Chính trị và phản ánh tình trạng phân rã nghiêm trọng trong nội bộ đảng, các cụm từ trên vẫn được ban soạn thảo gắn chặt với các văn bản mở đầu và bế mạc hội nghị.
Việc các cụm từ “xã hội chủ nghĩa” và “chủ nghĩa xã hôi” rất ít được nhắc đến trong Hội nghị trung ương 12, có thể cho thấy rằng đây là lần đầu tiên diễn ra một sự thay đổi âm thầm nhưng có tính lịch sử. Sự thay đổi này đã xuất hiện chỉ 3 tháng sau khi Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng được Tổng thống Barack Obama đón tiếp ngay tại Phòng Bầu dục ở Washington và nhà nước VN đã phải chấp nhận định chế Công đoàn độc lập; 1 tháng sau khi TBT Trọng lần đầu tiên thăm Nhật Bản, một đồng minh mật thiết của Mỹ và đang hứa hẹn sẽ tăng viện trợ ODA cho VN.
Không chỉ đối ngoại, “đối nội” cũng khiến giới lãnh đạo VN chịu “tâm tư” không ít. Nhiều năm qua và đặc biệt từ đầu năm 2013 khi xuất hiện phong trào “Kiến nghị 72” cho đến nay, ngày càng xuất hiện nhiều trí thức và người dân phản bác về tình trạng quá ư bảo thủ khi đảng khăng khăng giữ định hướng xã hội chủ nghĩa nhưng lại chẳng biết phải định hình và tiến tới nó như thế nào, còn chế độ thì ngày càng tham nhũng ghê gớm và đời sống người dân ngày càng bất an, cơ cực.
Năm 2014 và sang 2015, bắt đầu xuất hiện những lời nói thật. Cùng thời gian diễn ra Hội nghị trung ương 11 vào giữa năm 2015, một ủy viên trung ương đảng là Bộ trưởng Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh được mời đến nói chuyện về các vấn đề kinh tế ở Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Thính giả là lãnh đạo của hầu hết các tỉnh, thành phố. Kết thúc buổi nói chuyện, nhiều người hỏi ông Vinh thế nào là thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Ông đáp rất thành thật: “Chúng ta cứ nghiên cứu mô hình đó, mà mãi có tìm ra đâu. Làm gì có cái thứ đó mà đi tìm”.
Trong lúc những người cộng sản bảo thủ còn phân vân trước ngã ba đường, người Mỹ lại tỏ ra lịch sự một cách bất ngờ. Kết quả chuyến đi Hoa Kỳ của TBT Trọng vào tháng 7/2015 - như được chính ông đánh giá là “thành công ngoài mong đợi” và nhận định là phía Mỹ “tôn trọng triết lý chính trị của Việt Nam”. Khi không còn phải lo lắng về việc Mỹ sẽ kích động lật đổ chế độ, dường như giới chính trị bảo thủ Việt lại có thể tự thân thay đổi nhanh hơn và thực chất hơn.
Nếu chính một giáo sư tháp ngà như TBT Trọng mà còn không thể tìm ra chủ nghĩa xã hội là gì và ở đâu, thì chẳng có gì chứng minh là phần lớn các đồng chí của ông – được trang bị bởi ý thức hệ quyền + tiền – sẽ nhắm mắt đốt đuốc đi theo mô hình xã hội chủ nghĩa mà không một ai có cơ may trở thành tổng thống.
Đã có tiền lệ
Nếu điểm lại một cách có hệ thống những phát ngôn chính trị từ giữa năm 2015 đến trước Hội nghị trung ương 12, có thể nhận ra rằng việc thiếu vắng cụm từ “xã hội chủ nghĩa” đã được khởi nguồn từ những tiền lệ chuyển biến tư tưởng trước đó.
Vào ngày 1/7/2015, tại Đại hội thi đua quyết thắng toàn quân lần thứ IX và trùng với sự kiện Bộ trưởng Quốc phòng Phùng Quang Thanh bị xem là “mất tích”, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã bất ngờ nêu ra khái niệm Quân đội "trung thành với dân tộc và Hiến pháp", mặc dù có thêm bổ đề Quân đội Nhân dân Việt Nam cần “nghiêm túc chấp hành sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước”.
Đến đầu tháng 8/2015, Thủ tướng Dũng lại nêu ra một quan niệm rất đáng chú ý: “Lực lượng Công an Nhân dân phải tuyệt đối trung thành với Tổ quốc, với nhân dân, với Đảng và nhà nước” trong bối cảnh Đại hội thi đua vì an ninh Tổ quốc lần VII do Bộ Công an tổ chức.
Với phát biểu này, Thủ tướng Dũng đặt Tổ quốc lên vị trí đầu tiên, khác với ưu tiên "phải trung với Đảng" luôn được đặt ở hàng đầu trong các bài diễn văn, nghị quyết và trong hệ thống tuyên truyền của khối đảng lẫn giới tuyên giáo.
Có thể cho rằng việc hoán đổi vị trí trong yêu cầu lực lượng vũ trang “phải trung thành với Tổ quốc và nhân dân” là một sự thay đổi đáng kể về não trạng của một bộ phận trong giới lãnh đạo cao cấp ở Việt Nam, dù chỉ mới trên phương diện lý thuyết chứ chưa có chút nào thực tiễn.
Trên bình diện khách quan, trong những năm gần đây, ngày càng xuất hiện nhiều dư luận trong trí thức và nhân dân cho rằng đã đến lúc lực lượng vũ trang, đặc biệt là quân đội, phải thể hiện lòng trung thành với Tổ quốc và nhân dân, thay vì bị chi phối quá nhiều bởi ý thức hệ chính trị độc đảng; không để bị biến thành công cụ cưỡng chế chiếm đất của nông dân thay cho việc ra mặt trận đối đầu với kẻ thù.
Đang dần chuyển đổi ý thức hệ?
Cùng với diễn biến cực kỳ phức tạp về tương quan lực lượng trong đảng, những thay đổi tư tưởng trên đang hé lộ về đại hội 12 có thể mở ra triển vọng cho một sự đổi khác khá lớn mà không phe nào muốn phản đối.
Sự thay đổi về liều lượng từ ngữ tại Hội nghị trung ương 12 có khả năng dẫn tới một sự chuyển đổi rõ hơn, lớn hơn và dứt khoát hơn về ý thức hệ tại đại hội đảng Cộng sản VN lần thứ 12 - dự kiến diễn ra vào đầu năm 2016.
Để sau đó, trào lưu “cải cách thể chế” sẽ khởi động và những gì chưa tìm thấy được về mặt tư tưởng chính trị sẽ được “thả nổi”.
* Blog của nhà báo độc lập Phạm Chí Dũng là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
